Gunnar Huttunen is groot, sterk, listig, handig, leergierig, alles om in het Laplandse leven te slagen. Maar Huttunen is ook in zichzelf gekeerd, raar, weduwnaar en een nieuweling in een Fins plaatsje. We spreken midden jaren 50, ten tijde van de Koreaanse Oorlog. Huttunen komt in het dorp aan en doet een in onbruik geraakte watermolen weer als een lier draaien. De man kan bovendien goed dieren en dorpelingen imiteren, tot groot jolijt van de kinderen. En af en toe is hij neerslachtig en huilt hij. Als een wolf.

Het zijn al bij al kleine transgressies, maar ze jagen de dorpelingen de stuipen op het lijf, en dat is voldoende om de neergang van Huttunen in gang te zetten. Hyttynen is bovendien Fins voor 'steekmuggen', de pest der pesten van de Finse zomers. Iedereen haat muggen.

Huttunen moet worden uitgedreven als de geestesgestoorde die de vertegenwoordigers van de geregelde, geconformeerde maatschappij - de winkelier, de dokter, de politicus, de herenboer - in hem zien. Huttunen moet eronder. Hij is de zondebok op wie slechte oogsten, ziekten en verlammingen kunnen worden geladen. Huttunen must die.

Hoe groter het sociaal onbegrip bij de gestelde lichamen, hoe erger de wanhopige wraaknemingen van de molenaar, hoe vreemder zijn gedrag. Het is een escalatie, een wedloop zoals op het Koreaanse schiereiland. Huttunen wordt steeds dieper de wildernis in gedreven, de zoekacties zijn steeds driester.

De Fin Arto Paasilinna (1942-2018) was een gulle schrijver, gul voor zijn lezer en gul voor zijn personages. De huilende molenaar, een boek uit 1981, kent een rotvaart. De tragikomische, picareske roman is bijna een scenario, en werd dus al verfilmd. Je wordt als lezer geen rust gegund. Net zoals Huttunen, deze Finse Job, geen beproeving wordt hem bespaard.

Het zou een donker boek zijn geweest als niet af en toe een vriendelijk ziel Huttunen een stukje worst toestopt. Postbode ­Piitisjärvi, politieagent Portimo en de blonde, welgevormde tuinbouwconsulente ­Sanelma Käyrämö, met wie zich een hortende romance afspeelt. Sanelma onderhoudt stiekem het moestuintje bij de molen en op den duur worden nog slechts meiknollen en liefdesbrieven uitgewisseld. Dat is iets, maar iedereen zal beamen dat het niet genoeg is. De kruisweg van Huttenen moet worden voleindigd.

Het acteren van Huttunen en zijn gezangen als wolf: zijn het daden van een wildeman of uitingen van een kunstenaar in de dop? Het dorp is niet bereid om het zo te zien. Als molenaar zou hij worden aanvaard, maar dat huilen is er echt te veel aan.

Zou het Huttunen ook zo vergaan mocht hij als een ezel hebben gebalkt, als een kraai hebben gekraakt? Misschien word je bang van wolvengehuil, maar kun je iemand in de boeien slaan omdat hij luid zingt en reigers nadoet? Is wolvengehuil normvervagend genoeg om hem als ongeneeslijk waanzinnige uit de samenleving te halen? Wat aanvaarden we van het beest in de mens? Niet erg veel.

Een nog niet volledige gesocialiseerde vreemdeling, de buitenstaander die als een hofnar lacht met alles en iedereen maar daar geen machtiging voor kreeg. 'De omstandigheden zijn verward, niet de mensen', zegt Portimo tegen Huttunen maar dat is een schrale troost.

Huttunens geestesziekte is een beteugeling voor zijn nauwere band met de natuur, voor zijn diepere kennis, voor zijn animale driften waar velen jaloers op zijn, driften die velen vrezen. Een man mag de wolf niet te dicht naderen. Zie de horrorfabels van de weerwolf. Die verhalen zijn geen folklore, het zijn waarschuwingen.

Maak van de huilende mens een waanzinnige en hij kan netjes in de inrichting van Oulu worden opgesloten. Zo treurig eindigde Arto Paasilinna overigens zelf, in een instelling, onder het voogdijschap van zijn zoon gezet. Het is alsof hij zijn einde al die tijd heeft geweten. Een huilende molenaar in het diepst van zijn gedachten.

Het is van uitgeverij Wereldbibliotheek een uitstekend idee om dit tijdloze, weergaloze boek een nieuw leven in de boekhandel te gunnen. Hoewel bij leven een niet-evidente successchrijver, dreigt Paasilinna gemakkelijk zomaar in de plooien van de geschiedenis te verdwijnen. Dat zou jammer zijn. Een leven zonder Paasilinna is op zichzelf waard om geleefd te worden. Een leven met Paasilinna is veel leuker.

Vertaald door Annemarie Raas, Wereldbibliotheek, 224 blz., 20 € (e-boek 12,99 €).

Verberg tekst

In 1993 verscheen in Nederlandse vertaling de internationaal bijzonder succesvolle roman Haas van een van Finlands meest gelezen en geliefde auteurs: Arto Paasilinna (geb. 1942 in Fins Lapland). Hij beschrijft op groteske wijze hoe de ontmoeting met een jonge sneeuwhaas het geordende leven van de gedesillusioneerde journalist Vatanen een totaal nieuwe en verrassende richting geeft. Paasilinna's boeken kunnen worden omschreven als een soort komische, legende-achtige verhalen voor volwassenen. Voorzien van een behoorlijke portie ironie en zwarte humor neemt de auteur het telkens weer op voor zachtaardige en wat geschifte buitenbeentjes die een gevecht van de enkeling tegen de rest van de wereld wordt opgedrongen. Het is onbegrijpelijk waarom het Nederlandse taalgebied zo lang op een nieuwe vertaling van een van Paasilinna's romans moest wachten.

Ook in De huilende molenaar kan de lezer zich opnieuw identificeren met een sympathieke, licht gestoorde hoofdpersoon. Aan het begin van de jaren '50 duikt in een kerkdorp in het noorden van Finland opeens de zonderling Gunnar Huttunen op. Hij is molenaar en koopt de oude molen, die hij tegen de verwachting van de dorpsbewoners in vakbekwaam weet te herstellen. Daarnaast verstaat hij de kunst de dorpsjeugd te vermaken door op weergaloze wijze diverse dieren uit het bos na te doen en dorpsbewoners te imiteren. Regelmatig wordt Huttunen getroffen door neerslachtigheid, een stemming die hij alleen de baas kan worden door 's nachts als een wolf te huilen. Al deze het leven 'ontwrichtende' eigenschappen zijn voor de dorpsgemeenschap reden genoeg om de vriendelijke en hulpvaardige man uit het dorp te verdrijven. De dorpsarts stelt de diagnose: "zo gek als een deur". Hattunen wordt vervolgens opgenomen in het psychiatrisch ziekenhuis van Oulu. Hij weet echter na korte tijd met behulp van een kamergenoot te vluchten. Door de autoriteiten beroofd van molen, bezittingen en geld, is Hattunen gedwongen zich in de bossen rond het kerkdorp terug te trekken, alleen geholpen door zijn geliefde vriendin, de tuinbouwconsulente Sanelma, de postbesteller en alcoholist Piittisjärvi en het terughoudende opsporingsbeleid van de dorpsagent Portimo. De drijfjacht op Hattunen wordt op dramatische wijze voortgezet, hetgeen steeds opnieuw de vraag opwerpt wie hier eigenlijk gek is.

In deze fantasievolle, satirische en uitermate onderhoudende geschiedenis beschrijft Paasilinna met behulp van een humoristische en laconieke taal op groteske wijze de neiging van de gemeenschap om mensen die niet aan de norm beantwoorden uit te sluiten. Naast de romans van Leena Lander is helaas weinig actuele Finse literatuur voor de Nederlandstalige lezer beschikbaar. Daarom is de meesterlijke wijze waarop Arto Paasilinna de literaire kaart van Finland weet in te kleuren, bijzonder welkom. [Günther Brandorff] Verberg tekst

Verhaal over de molenaar Huttunen die in een klein dorp de oude molen koopt en herstelt. Hij lijkt daar aanvankelijk goed op zijn plaats, maar langzamerhand raakt hij in steeds grotere problemen door zijn bijzondere, bij vlagen sombere karakter, en met name door zijn gewoonte 's nachts te huilen als een wolf. De dorpelingen proberen van hem af te komen door hem gek te laten verklaren. Ze vervolgen hem verbeten als hij uit de psychiatrische inrichting ontsnapt. Satirische roman met absurdistische trekjes over de strijd van de afwijkende enkeling tegen de gemeenschap. De norm blijkt dwazer dan de afwijking. Arto Paasilinna (1942-2018) is een veel vertaalde Finse auteur van humoristisch-satirisch proza met een maatschappijkritische ondertoon. Sterke (tevens verfilmde) roman uit 1981 in een vlotte vertaling. In Nederlandse vertaling verscheen eerder 'Haas' (1993), waarmee het qua thematiek en stijl enigszins vergelijkbaar is.