De hut van oom Tom speelt in de Zuidelijke staten van Amerika in de 19e eeuw. Meneer Shelby behandelt zijn slaven menselijk, maar evengoed zijn ze koopwaar als hij geldgebrek heeft. De keuze valt op Tom, Shelby's trouwste slaaf, en Harry, het zoontje van Eliza. Eliza vlucht met haar kind naar Canada. Tom komt terecht op een katoenplantage bij de onmenselijke baas Legree. Eliza zal de vrijheid bereiken, Tom gaat lichamelijk aan de gruwel van de slavernij ten onder, maar bewaart tot zijn dood zijn innerlijke kracht.

Hoe breng je een roman, die qua concept, inhoudelijke uitwerking en stijl erg 19e-eeuws is bij het publiek van vandaag? Hoe ver mag je gaan in een moderne adaptatie zonder dat je de intrinsieke waarde van het oorspronkelijke werk aantast? Met de lectuur van het oorspronkelijke boek (ver) in het achterhoofd, las ik Ed Francks toelichtingen bij de bewerking voor ik aan het verhaal begon en kon me volledig vinden in zijn oordeel: de roman verdraagt gerust wat snoeiwerk; uitgesponnen, soms sterk sentimentele scènes, herhalingen (het boek verscheen eerst als feuilleton), nadrukkelijke pleidooien tegen de slavernij, een zwaar religieuze inspiratie. Ze pasten in de 19e-eeuwse romanconventies en dienden een welbepaald doel, waar de lezer van vandaag nog weinig boodschap aan heeft. Waar Franck scènes inkort, bewaart hij doorgaans de inhoudelijke essentie terwijl hij de toon zo nodig bijwerkt. Slaven worden in Francks versie niet langer "arme, simpele, afhankelijke zielen" (mijn vertaling) genoemd, voor wie mevrouw Shelby als een goed christen tracht te zorgen. Slavernij is geen "zonde" (oorspronkelijk) maar gewoon "onrechtvaardig".

Gaandeweg begon het gezwinde tempo mij echter te storen. Over scènes uit de oorspronkelijke tekst waarvan de beelden in mijn geheugen gegrift stonden, had ik onbewogen heengelezen. De vlucht van Eliza is er zo een. Harriet Beecher Stowe begint de scène met de volgende zin: "It is impossible to concieve of a human creature more wholly desolate and forlorn than Eliza, when she turned her footsteps from Uncle Tom's cabin." Ze zet met woorden die een sterke dramatiek in zich dragen de toon voor een scène waarin het ritme van de wanhopige vlucht je in je lectuur voortjaagt, en de dodelijke eenzaamheid van een vrouw, die al wat vertrouwd is noodgedwongen achterlaat, je doet stokken.

Bij momenten verliest Beecher Stowe zich ? naar onze normen ? weliswaar in spektakel, en daar heeft Franck terecht paal en perk aan willen stellen. Maar in zijn ijver om de tekst te ontdoen van 19e-eeuws sentiment, heeft hij deze scène ook bijna geheel van emotie ontdaan. Het dramatische moment wordt zeldzaam kaal weergegeven: "Eliza had zichzelf de hele nacht geen rust gegund. Terwijl ze de weg naar de rivier volgde, schoten er voortdurend gedachten door haar hoofd, over het gevaar dat haar man zou lopen en over het waagstuk dat ze zelf ondernam." Bladzijde na bladzijde wordt veelal droogweg enkel het verhaalverloop onderhouden.

De bewerker heeft het volgens mij bij het rechte eind als hij de christelijke inspiratie die Beecher Stowes boodschap overheerst, niet wenst te behouden. Hij argumenteert: "ondanks al mijn begrip voor Harriets opvattingen vond ik het toch nodig om de godsdienstige overvloed wat in te dijken en een deel van Toms en Eva's heilige laag weg te schrapen, zodat hun karakters iets menselijker proporties hebben aangenomen." Inderdaad, maar het probleem is dat Beecher Stowe haar personages slechts de contouren meegaf van het type mens dat in haar verhaal moest functioneren. Wel schetste ze uitvoerig hun gemoedstoestand of situeerde ze hun drijfveren in de bredere context van de 19e-eeuwse maatschappij, waardoor hun handelingen valabel waren. Franck heeft het sentiment geschrapt, heeft de uitgebreide situatieschetsen geschrapt en de religieuze context. In dezelfde beweging gingen echter ook de emotie, de context van de handeling en de drijfveren van de personages grotendeels verloren. Ook het personage van Topsy werd opgeofferd om het verhaalritme op te drijven. Spijtig, want het slavinnetje illustreert met haar hele wezen de ontmenselijking die het slavensysteem meebracht. Als kind opgekocht en getraind tot een nutsvoorwerp, dat functioneert op commando. Ze kent geen enkele band met andere mensen, heeft geen besef van tijd, geen persoonlijk verleden. Het is interessant om Topsy naast oom Tom te plaatsen, die wél liefde, respect, trouw, geloof kent... Slavernij ketent mensen op vele manieren. Het was de moeite geweest dit wat kracht bij te zetten; dan was deze bewerking meer geweest dan het verhaal van de negerslaaf Tom en de goede en de slechte meester. Wat de diepere dimensie is van Harriet Beecher Stowes werk, ben je bij Ed Franck zo gepasseerd. Door waar het functioneel is geen herhaling toe te laten, de sociale, religieuze en emotionele context te decimeren, legt hij een een grote rem op de zeggingskracht van de roman en schiet hij in hoog tempo zijn doel voorbij, nl. recht te doen aan een auteur en aan een werk "dat de hedendaagse lezer kan laten aanvoelen wat het systeem van de slavernij in wezen betekende." [Jen de Groeve] Verberg tekst

Op een verantwoorde manier ingekorte en aangepaste bewerking van de in de 19e eeuw meest gelezen roman over de slavernij in het zuidelijk deel van de Verenigde Staten. Centraal staat de slaaf Tom, Uncle Tom genaamd, die met toestemming van zijn begripvolle meester met andere slaven bijeenkomsten houdt in zijn hut. Uit geldnood moet Tom echter worden verkocht. Na onder vele andere (goede en slechte) bazen te hebben gediend, overlijdt een afgeranselde Tom op een katoenplantage. Belangrijk thema in de klassieker is innerlijke kracht, voortkomend uit religieus besef, als belangrijkste wapen tegen de slavernij. In de visie van de schrijfster doodt de slavernij namelijk de ziel van zowel slaven als hun (blanke) meesters. Tom weigerde tot zijn laatste snik zijn ziel te verloochenen en was daardoor een groot voorbeeld voor andere slaven, waar hij ook was. De gedetailleerde beschrijvingen in een vlotte schrijfstijl geven een helder en eerlijk beeld van slavernij. Vele identificatiemogelijkheden. Bevat nawoord en verantwoording van de bewerker. Vanaf ca. 12 jaar. Verberg tekst