Ed Franck in de voetsporen van Lewis Carroll & Edgar Allan Poe

Absurde humor en bloedstollende gruwelverhalen

In twee nieuwe boeken laat Ed Franck bekende personages als Alice, de Hoedenmaker en Roderick Usher weer tot leven komen. Hij neemt de lezer mee naar het kleurige Wonderland van Lewis Carroll en de vochtige kelders en duistere kastelen van Edgar Allan Poe.

Met Lewis Carroll en Edgar Allen Poe koos Ed Franck twee auteurs van formaat uit om te bewerken. Alice in Wonderland en Nachten vol angstaanjagende schoonheid zijn bijzonder mooie boeken geworden met prachtige illustraties.

In 1865 publiceerde Lewis Carroll zijn Alice's Adventures in Wonderland. Anderhalve eeuw later blijft het boek tot de verbeelding spreken. Onlangs maakte Tim Burton een vervolg op Carrolls wonderlijke verhaal met Johnny Depp in de rol van de Mad Hatter en Helena Bonham Carter als de bloeddorstige Red Queen. Al blijft de bekendste bewerking vermoedelijk de Disneyfilm uit 1951 met de iconische blonde Alice in lichtblauwe jurk. Illustratrice Rébecca Dautremer onder meer bekend van Het grote boek van vergeten prinsessen maakt nu een eigentijdse versie van Alice, met kort donker haar en guitige sproeten.

Het is even wennen aan het nieuwe uiterlijk van Alice en haar beroemde vrienden, maar het resultaat is wondermooi. Naar de keuken van de Hertogin kun je bijvoorbeeld blijven kijken en steeds nieuwe dingen in ontdekken: in de lades van een blauwe kast zit van alles verstopt, op de vloer liggen speeltjes en de Hertogin zelf draagt allerlei verfijnde juwelen. Grote kleurenprenten worden afgewisseld met originele kleine zwart-wittekeningen. Zo zien we de baby van de Hertogin stapsgewijs in een varkentje veranderen.

Ed Franck volgt het originele verhaal redelijk trouw. Hoewel het geen sinecure is om Carrolls absurde taalspel te vertalen, slaagt hij er doorgaans in de geest van de nonsensliteratuur te bewaren. Zo vertaalde hij meesterlijk de vakken die de Nepschildpad op school kreeg: "We hadden het vak geheimenis oude en moderne geheimenis en aardreiskunde, en vertekenen (...) elastiek, om ons lichaam fit te houden."

Om het absurde Britse verhaal dichter te brengen bij de leefwereld van kinderen van nu, kortte Franck langdradige stukken in en schrapte onbegrijpelijke verwijzingen naar de Victoriaanse tijd. Het klinkt als heiligschennis, maar hij creëerde een nieuwe klassieker.

Ook de bewerking van de gruwelverhalen van Edgar Allan Poe is zeer geslaagd. In Nachten vol angstaanjagende schoonheid brengt Franck een aantal verhalen samen, prachtig geïllustreerd door Carll Cneut.

Ondraaglijke angst

Het boek begint sterk met 'De ondergang van het geslacht Usher', waarin de schilderijen van Roderick Usher beschreven worden. Het zou even goed kunnen gaan over de illustraties van Cneut: "Bij elke penseelstreek namen zijn schilderijen in duisterheid en vaagheid toe. Ze deden me huiveren, vooral omdat ik niet wist waarom ze zo'n lugubere indruk op me maakten. Toch waren ze heel eenvoudig, bijna naakt van tekening, maar er dampte een bijna ondraaglijke angst uit op." De donkere prenten van Cneut vaak zien we de personages in profiel of als silhouet dragen bij tot de macabere, mysterieuze sfeer van de verhalen.

Franck herinnert er ons aan dat Edgar Allan Poe (1809-1849) visionair was. Met 'De moorden in de Rue Morgue' schreef hij een voorloper van het detectiveverhaal, met Dupin als prototype van de intelligente onderzoeker met analytische geest. En het bloedstollende verhaal 'De put en de slinger' ligt ten grondslag aan de psychologische folterhorror uit films als The Cube en Saw. In dat verhaal wordt een ketter door monniken opgesloten in een kerker, waar hij probeert te ontsnappen aan gruwelijke vallen.

In bijna alle verhalen is de natuur verwoestend en de mens krankzinnig: een man slaat in razernij zijn vrouw de kop in met een bijl, een maalstroom van water slokt boten op, lijken worden verstopt onder houten vloeren en schoorstenen en bijna alle personages hebben een vleugje waanzin in hun ogen.

Met Alice in Wonderland en Nachten vol angstaanjagende schoonheid maakte Ed Franck twee prachtige boeken die de lezer meenemen naar een heel eigen wereld. Ideaal voor regenachtige herfstdagen, binnen onder een dekentje.

Verberg tekst

Ed Franck heeft al veel klassiekers uit de wereldliteratuur bewerkt voor de Nederlandssprekende jeugd, onlangs nog Lewis Carrolls Alice In Wonderland. Nu heeft hij zich gewaagd aan een vrije vertaling van de bekendste gruwelverhalen van Edgar Allan Poe.
Gruwelen is het zeker: ook Francks verhalen zijn niet geschikt voor teerhartige lezers. Ze zitten vol met krankzinnigen, bloederige moorden, spookverschijningen en uit de dood herrezen lijken. Hij heeft geen moeite gedaan om de expliciete geweldspassages af te zwakken. In ‘De moorden in de Rue Morgue’ en ‘Het verraderlijke hart’ worden de afslachtingen in volle glorie omschreven, van bloedende scheermessen en met wortel en al uitgerukte haren tot afvallende hoofden en in stukken gesneden lichamen. Franck roemt Poe’s unieke combinatie tussen romantiek en nuchterheid, waarin ogenschijnlijk bovennatuurlijke, angstaanjagende gebeurtenissen een wetenschappelijke verklaring toegedicht krijgen, en streeft ernaar deze te behouden in zijn eigen versie.
De verschillen tussen de originele verhalen en Francks adaptatie zijn dan ook vooral van stilistische aard. Hij heeft verschillende aanpassingen gedaan die de vaart van de verhalen ten goede komen. De langdradige volzinnen zijn danig ingekort: een zin van Poe is soms wel drie zinnen in de versie van Franck. Ook heeft hij nogal geschrapt en verschoven wat betreft adjectieven. Beschrijvingen worden dikwijls ingekort, doch zonder afbreuk te doen aan de schoonheid van de originele tekst. Francks taalvondsten zijn vaak vindingrijk en doen niet onder voor die van Poe, integendeel: ‘bladstille herfstdag’ is zelfs nog een stukje poëtischer dan ‘soundless day in the autumn of the year’. Verder zorgt hij voor afwisseling door grote lappen beschrijvende tekst om te vormen tot dialogen. Deze transformaties maken de verhalen actiever en zullen met name voor jongere lezers het leesplezier vergroten.
Een andere methode om de vlotheid van de verhalen te verbeteren is het meedogenloos schrappen van alle vertragende passages die niet direct in verband staan met de plot. Dit hoeft niet altijd storend te zijn: het weglaten van een lange lijst met inmiddels vaak onbekende kunstenaars valt te vergeven. Wat wel hinderlijk is, is dat Franck korte metten maakt met vrijwel alle filosofische overpeinzingen, waarin de verteller uitvoerig ingaat op zijn emoties. Een goed voorbeeld is de beschrijving van het huis van Usher. Franck laat hier vrijwel geheel weg welk effect de aanblik van het gebouw op de verteller heeft. Zonde! Juist de uitvoerige beschrijvingen van gevoelens zijn typerend voor de stijl van Poe en dragen bij aan het onheilspellende karakter van zijn verhalen. Wanneer zo’n omschrijving wordt ingekort tot een simpel: ‘alles werkte teneerdrukkend op me in’, gaat een essentieel stuk van de verhalen verloren. In het nawoord geeft Franck aan dit bewust gedaan te hebben, omdat hij dergelijke ‘overdramatisering van gevoelens’ en ‘geleerde zijsprongetjes’ over de menselijke psyche ‘hinderlijk’ en ‘storend voor de lezer’ acht. Inderdaad, de leesbaarheid van de verhalen wordt op deze manier aanzienlijk vergroot. Maar dan wel ten koste van Poe’s intellectuele gedachtegoed. Echte Poe-fans zullen deze laatste aanpassing dan ook zeker betreuren.
De vormgeving van het boek maakt veel goed. Carll Cneut is een perfect gekozen illustrator: zijn onheilspellende prenten, waarin zwart- en blauwtinten overheersen, sluiten volmaakt aan bij de duistere toon van Poe’s verhalen. Nachten vol angstaanjagende schoonheid in zijn geheel is een donker boek. Sommige pagina’s zijn compleet zwart, met het verhaal in witte letters. De paginagrote prenten tonen huiveringwekkende figuren met uitgemergelde gezichten, grote haakneuzen en sliertig haar. Schedels en skeletten vormen een terugkerend motief. Ook maakt Cneut veelvuldig gebruik van silhouetten, waardoor hij ruimte laat voor de verbeelding van de lezer. Roderick Usher blijft bijvoorbeeld een zwart profiel. Daarnaast is Cneuts visuele humor even subtiel als Poe’s tekstuele verfijndheid. Zo is ‘De moorden in de Rue Morgue’, waarin adel op brute wijze om het leven gebracht wordt, voorzien van een prent waarop blauw bloed uit het slachtoffer stroomt. Ten slotte heeft de vormgeving iets onafs, door de krasserige penseelstreken en inktspatten op de tekst. Dit geeft het geheel een ruw randje.
Nachten vol angstaanjagende schoonheid is een prachtig vormgegeven boek en vooral dankzij de schitterende prenten een mooi verzamelwerk voor fans van Poe dan wel Cneut. Liefhebbers van de eerste zullen zich echter ongetwijfeld ergeren aan de versimpelde bewerking. Franck verschuilt zich iets te vaak achter het argument dat zijn bewerkingen vooral aantrekkelijk moeten zijn voor een brede doelgroep. Hij schijnt te menen dat leesplezier enkel bewerkstelligd kan worden door een vlotte schrijfstijl. Maar het zijn juist de taaiere, filosofische passages en de ‘ritmische volzinnen’ die een tekst karakter geven. De originaliteit van de gruwelverhalen zit hem precies in Poe’s ‘pedanterig[e], gezwollen en melodramatisch[e]’ schrijfstijl. Wanneer dit afgevlakt wordt, verliezen de verhalen hun uniciteit. Aangezien het boek is uitgegeven in het volwassenenfonds, was deze aanpassing ook zeker niet nodig: van (jong)volwassen lezers mag verwacht worden dat ze wel wat kunnen hebben. Als ze oud genoeg zijn voor brute moorden, dan zijn ze ook op de leeftijd dat een boek wel een stukje pittiger mag lezen. Francks bewerking valt daarom een beetje tussen wal en schip: te eng voor al te jonge lezers, te makkelijk voor gevorderden.Nachten vol angstaanjagende schoonheid vormt een aardige introductie voor jongeren in het werk van Poe, maar deze bijna volwassen lezers kunnen eigenlijk net zo goed naar de originele verhalen grijpen. Misschien is het boek daarom – zoals Franck eveneens over zijn Shakespeare-adaptatie zei – nog wel het meest geschikt ‘[v]oor mensen die geen tijd of zin hebben om zich door moeilijk leesbare teksten te wurmen’. Poe voor de luiaards onder ons, dus. [Kyra Fastenau] Verberg tekst

Zeventien klassieke verhalen van meestergriezelschrijver Edgar Allan Poe in een zeer leesbare bewerking voor jongeren. De verhalen kenmerken zich door een soms bizarre afloop, alsmede een lugubere sfeer. De rake en gedetailleerde beschrijvingen zijn soms gruwelijk en laten je niet meer los, zoals de beschrijving van iemands rechteroog dat wordt vergeleken met een gierenoog, waarmee hij je aanstaarde en je verkilde tot op het bot. De macabere sfeer van de verhalen wordt nog eens versterkt door de lugubere en surrealistisch aandoende illustraties in zwart en blauw van Carll Cneut. Twee verhalen zijn gedrukt in witte letters op zwarte pagina’s. Gedrukt in kleine letters. Naast de griezelverhalen zijn er ook twee humoristische verhalen en vijf detectiveverhalen opgenomen. Op het zwarte omslag met blauwe letters is een van de hoofdpersonen uit de verhalen te zien. Achter in het boek is door de bewerker een verantwoording opgenomen van de keuze van de verhalen. Het boek biedt een prachtige kennismaking met de volwassenenliteratuur van Poe. De zeer verzorgde uitgave is geschikt voor lezers vanaf ca. 15 jaar. Verberg tekst

'Nachten vol angstaanjagende schoonheid' is het resultaat van een alweer geslaagde samenwerking tussen auteur Ed Franck en illustrator Carll Cneut. Ed Franck legt zich toe op bewerkingen vanuit de wereldliteratuur en Carll Cneut weet de sfeer in deze werken telkens treffend in beelden te vatten. Reeds eerder verschenen een verzameling beroemde liefdesverhalen in 'Hou van mij', vier tragedies van Shakespeare in 'Te veel verdriet voor één hart' en een selectie van Boccacio’s 'Decamerone' in 'Verboden liefdes'. In deze nieuwe publicatie worden de gruwelverhalen van Edgar Allan Poe opgefrist voor een modern publiek.
Franck legde zich al eerder toe op het werk van Poe met 'De put en de slinger' dat in 1997 bij Altiora Averbode verscheen. Naast  het titelverhaal bevat deze bundel nog negen andere griezelverhalen. In 'Nachten …' worden deze tien verhalen opnieuw opgenomen en aangevuld met zes nieuwe bewerkingen. Klassiekers als 'De ondergang van het geslacht Usher', 'De put en de slinger' en 'Het vat amontillado' ontbreken uiteraard niet bij de gemaakte selectie. Zoals steeds benadert auteur Ed Franck de originele versie met groot respect. Bij de bewerking van Poe’s werk hebben Francks wijzigingen vooral te maken met syntactische vereenvoudigingen, versobering van de woordenschat, aanpassingen in stroeve dialogen en het bekorten van langdradige passages (zie de toelichting op p. 166-167).
Franck slaagt erin om het beklemmende van Poe’s kortverhalen overtuigend over te brengen. In de meeste verhalen is het hoofdpersonage een ik-verteller die zijn obsessies en zijn toenemende angsten verwoordt. Op deze manier wordt de lezer moeiteloos overtuigd van de echtheid van de bizarre situaties en ervaart hij het groeiende onbehagen, dat zo kenmerkend is voor deze verhalen, als het ware van binnenuit.
De huiver die uit het hele boek spreekt, heeft niet alleen met de verhalen zelf te maken, maar evenveel met lay-out en illustraties. Er werd gekozen voor mat papier en het kleurenpalet bleef beperkt tot koude, donkere kleuren. Zwart en blauwtinten domineren en lijken door het gebuik van het matte papier diepte te krijgen. Vanuit de schaduwen duiken bleke skeletten en schimmen op, die met dode blikken in het niets staren. De vele paginagrote prenten zijn stuk voor stuk lugubere kunstwerkjes. Inhoud en vorm vullen elkaar dus uitstekend aan.
Net als de andere delen uit deze reeks is 'Nachten vol angstaanjagende schoonheid' een waardevolle aanwinst voor de boekenkast.
Verberg tekst