'Wat is hier in vredesnaam aan de hand?' Zo zou de eerste reactie kunnen luiden van degene die het met de Man Booker Prize bekroonde Lincoln in de bardo van George Saunders begint te lezen.

De roman opent met een monoloog van Hans Vollman, een 46-jarige drukker die vertelt hoe hij op het punt stond het huwelijk met zijn jongere bruid te consummeren, toen hij door een dakbalk werd geraakt. Nu bevindt hij zich in wat hij een 'krankenkist' noemt.

Vervolgens wordt de lezer geconfronteerd met een aantal citaten uit historische bronnen. We lezen hoe president Abraham Lincoln in februari 1862 een ontvangst organiseert in het Witte Huis. Er zijn verwijzingen naar de Burgeroorlog, die een jaar eerder is begonnen. En we horen over de 11-jarige Willie, die ziek in bed ligt, terwijl zijn ouders een verdieping lager notabelen vermaken.

Een nieuwe monoloog volgt. Nu van Roger Bevins III, een jonge homo die na een onbeantwoorde liefde besluit zijn polsen door te snijden en daarvan spijt krijgt.

Bevins en Vollman bevinden zich kennelijk in elkaars gezelschap (liggen ze in een ziekenzaal?), want ze reageren op elkaars uitspraken. Ze lijken elkaar al lang te kennen en het goed met elkaar te kunnen vinden.

Meer stemmen volgen, en meer citaten: in 153 korte hoofdstukken worden 166 personages opgevoerd - met Vollman, Bevins en dominee Thomas als belangrijkste - en wordt uit tientallen historische bronnen geciteerd. Deels bestaand, deels fictief, zo blijkt.

Gaandeweg voltrekt zich het literaire wonder: de aanvankelijk zo chaotisch lijkende veelheid aan stemmen en brokjes informatie vloeit ineen tot een samenzang die niet alleen een steeds grijpbaarder verhaal vertelt, maar uitgroeit tot een indrukwekkende beschouwing over compassie en een prachtig portret van een gekweld en verscheurd man.

Voor het zover is, voegt zich een nieuwe stem bij het koor: die van Willie Lincoln, het 11-jarige zoontje van de president dat onlangs is overleden. Dan wordt duidelijk dat dit lot ook Vollman, Bevins, Thomas en al die anderen heeft getroffen. Alleen weten ze het nog niet. Ze denken dat ze ziek zijn - vandaar de term 'krankenkist'.

In werkelijkheid bevinden ze zich in wat Tibetaanse boeddhisten de 'bardo' noemen: het stadium tussen dood en wedergeboorte. Zolang een ziel nog te veel verbonden is met zijn vorige leven en nog niet klaar is om een nieuw leven te beginnen, blijft hij in de bardo. Voor kinderen is de bardo echter een plaats waar gruwelijke bedreigingen op de loer liggen, en wanneer Vollman, Bevins en Thomas merken dat Willie niet klaar lijkt voor een volgend leven, besluiten zij in te grijpen.

Door dit alles heen weeft Saunders het verhaal van de diepbedroefde Abraham Lincoln, die meerdere bezoeken brengt aan het mausoleum waar zijn kind ligt. De hoofdstukken waarin Lincoln figureert behoren tot de indrukwekkendste van het boek. Ze tonen een vader die verscheurd wordt door verdriet en een president die de loodzware verantwoordelijkheid draagt voor een land in burgeroorlog.

Toch is Lincoln in de bardo niet alleen zwaarwichtig. Het boek is rijk aan zowel subtiele als boertige grappen, prettige absurditeiten en gestoorde personages.

En al tijdens een van de eerste keren dat Willie aan het woord komt, constateert hij verwonderd dat Hans Vollman - op het moment van zijn dood helemaal klaar voor zijn bruidje - een reusachtige permanente erectie heeft. Tja, begrijpt de lezer, probeer dan maar eens je vorige leven te vergeten.

*****

Uit het Engels vertaald door Harm Damsma en Niek Miedema. De Geus; 352 pagina's;€ 22,50.

Verberg tekst

Niemand die het George Saunders niét gunde, de Man Booker Prize die hij vorige maand won voor Lincoln in de bardo . Zelfs wie zijn geld op Paul Auster had gezet, moet toegeven dat Saunders al jaren als een van de origineelste stemmen in de Amerikaanse literatuur geldt. Op het randje van de genialiteit kleurt hij in zijn bejubelde kortverhalen buiten de literaire lijntjes. Zijn fans keken dan ook reikhalzend uit naar deze debuutroman die – prijs of geen prijs – ontgoochelt. Nochtans heeft het boek een gouden uitgangspunt: Abraham Lincoln moet in politiek woelige tijden zijn zoontje begraven maar de kleine Willie is nog niet klaar om het ondermaanse te verlaten. Als gevangen in een vagevuur – ‘bardo’ is een Tibetaanse term voor ‘tussenstaat’ – blijft Lincoln op Willies tombe zitten, omringd door andere spoken die voorlopig ook aan de aarde gekluisterd blijven. Saunders laat hen oeverloze gesprekken voeren, soms in virtuoze dialogen, maar even vaak werkt de meerstemmigheid, die opgetekend is in de vorm van een toneelscript, op de zenuwen.

Literatuur mag een inspanning vergen, maar hier krijg je de indruk dat Saunders zich verliest in het vormexperiment en te weinig aanvangt met zijn materiaal. Dat staat in schril contrast met de puntige absurditeit die hij in zijn korte verhalen etaleert. Wie deze Amerikaan wil leren kennen, doet dat beter via zijn bundels – Tien december is een beschikbare aanrader.

**

De Geus (oorspronkelijke titel: Lincoln in the Bardo), 350 blz., € 22,50.

Verberg tekst

In februari 1862, tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog, sterft President Lincolns favoriete zoontje: de elfjarige Willie. Willie komt terecht in een soort limbo, de Bardo, waar vele geesten ronddolen die hun doodzijn ontkennen. In een collage van korte passages komen deze geesten aan het woord, afgewisseld met citaten van Burgeroorlog- en Lincoln-kenners, historici en biografen, echte en fictieve. De Bardo is niks voor kinderen, maar omdat de president zijn zoontje telkens opzoekt in de crypte (waar enig historisch bewijs voor schijnt te zijn) blijft Willie er en raakt bevriend met drie van de geesten. Die zijn bezorgd om Willie en samen met vele medegeesten nemen zij bezit van Lincolns geest, en vertellen hun verhalen. Deze experimentele constructie en bijzondere setting stellen Saunders in staat de chaos van de Burgeroorlog en de rol van Lincoln en vele anderen hierin op een geheel nieuwe manier te beschrijven. Niet makkelijk, maar boeiend en bijzonder goed geschreven. Eerste roman van deze vooral door zijn korte verhalen bekende Amerikaanse schrijver. Zeer goed besproken in de Engelstalige pers. Winnaar The Man Booker Prize 2017. Verberg tekst

In 1862, midden in de Amerikaanse Burgeroorlog, verliest president Abraham Lincoln zijn zoon Willie, dan twaalf jaar, aan de tyfus. Door rouw verteerd keert Lincoln een paar keer terug naar de crypte waar zijn zoontje ligt opgebaard. Dat zijn de feiten. Getroffen door deze geschiedenis schreef George Saunders zijn roman 'Lincoln in de bardo'.

Wat Abraham Lincoln betekent voor Amerikanen is voor ons niet zo gemakkelijk te bevatten. Hij is prominent aanwezig in elk lesprogramma op elke school, zijn markante hoofd staat op de biljetten van vijf dollar, en op zijn troon in het Lincoln Memorial torent hij zo hoog boven zijn landgenoten uit dat iedere bezoeker er eerbiedig van wordt. Blijf van Lincoln af, zou je denken.

Maar de Amerikaanse cultuur is veelstemmig en onvoorspelbaar, hoewel vervlakking en gedweep altijd op de loer liggen. In 2012 kwam regisseur Tim Burton met 'Abraham Lincoln: Vampire Hunter', een actiefilm waarin Lincoln een cultheld is die op vampiers jaagt. In hetzelfde jaar maakte Steven Spielberg de dramafilm 'Lincoln', over het jaar 1863 waarin de president de Emancipatiewet, die een einde maakte aan de slavernij, door de Senaat moest loodsen.

Het lijkt erop dat George Saunders beide films heeft gezien, want in zijn roman verenigt hij het beste van twee werelden: onbeteugelde fantasie en bloedserieuze werkelijkheid. Hij doet dat op een manier die zo vreemd en origineel is dat 'Lincoln in de bardo' met gemak het merkwaardigste boek is dat je dit jaar zult lezen.

Een bardo is in het Tibetaanse boeddhisme een wereld van geesten die wachten op een volgend bestaan. Saunders' bardo lijkt ook verdacht veel op het katholieke vagevuur, waar de zielen van overledenen gereinigd worden voor ze naar de hemel kunnen. Maar evengoed kun je dit bardo een bizar themapark noemen, waar de geesten een gedaante krijgen die hen voortdurend herinnert aan de zonden uit hun leven. Hans Vollman, een drukker die met een veel jongere vrouw was getrouwd (maar het nooit met haar deed), loopt er rond met zijn lid in een permanente staat van opwinding. De homoseksuele Roger Bevins III - die stierf nadat hij zijn polsen had doorgesneden, wanhopig verliefd - bezit tientallen ogen en armen. Deze sympathieke geesten zijn de belangrijkste vertellers van het boek. In het koor van stemmen vinden we een dominee die bang is voor het laatste oordeel, het verrukkelijk vuilbekkende echtpaar Baron, en de arme Eline Traynor, die aan een hek geketend zit en getransformeerd is in een treinwagon. Pardon? Een treinwagon, ja. Waarom al deze misvormde wezens nog hangen aan hun oude leven en weigeren 'heen te gaan' wordt in het boek gaandeweg duidelijk.

Vollman en Bevins treffen de gestorven Willie Lincoln aan als geest naast zijn 'krankenkist' (Saunders schrijft 'sick boxes' - de vertalers verdienen een pluim, en niet alleen om deze vondst) en beschouwen het als hun taak de jongen ervan te overtuigen dat hij de bardo zo snel mogelijk moet verlaten. Hier blijven rondhangen: je ziet wat er van komt, zeggen ze, wijzend op zichzelf en de andere freaks. Maar de jongen weigert, zijn vader heeft hem nog nodig. Die komt hem immers steeds opzoeken. Vanaf dat moment zetten de twee geesten alles op alles om de vader tot andere gedachten te brengen in hun poging de jongen te bevrijden, zodat hij kan 'heengaan'. Tussen de geesten (die hij ziet noch voelt) schuifelt de president, krakkemikkig, gebogen en getekend, alsof híj de geest is.

'Lincoln in de bardo' is een vreemd en grillig boek, misschien niet naar ieders smaak, maar het is ook een boek vol empathie en diepgang. Het is een roman die gaat over rouw, over hoe de mens zich vastklampt aan de liefde als het allang te laat is. Willie en zijn vader doen dat, en al die groteske geesten ook. Verbeten vasthouden aan de liefde terwijl het niet meer kan, dat is ook een manier om rouw te definiëren.

Met zijn korte verhalen heeft Saunders al eerder bewezen een meester te zijn in het vervlechten van het gewone en het buitenissige. Met 'Lincoln in de bardo' tilt hij dit meesterschap naar een hoger niveau. Krankjorum of diep ontroerend, het is hoe dan ook een boek dat je niet vergeet.

Man Booker Prize 2017

Van de zes genomineerden voor de jaarlijkse Man Booker Prize, de prijs voor het beste Engelstalige boek, die komende dinsdag wordt uitgereikt, zijn er twee debutant (Fiona Mozley en Emily Fridlund). Twee schrijvers, Ali Smith en Mohsin Hamid, werden al eerder genomineerd: Smith drie keer eerder, Hamid één keer. Paul Auster is nu met het vuistdikke '4321', zijn achttiende roman, voor het eerst genomineerd, ongetwijfeld omdat Amerikanen pas sinds drie jaar mogen meedingen.

Het hiernaast besproken 'Lincoln in de bardo' van George Saunders maakt volgens de Britse bookmakers de meeste kans op de prijs. Komt hun voorspelling uit, dan zou het betekenen dat er voor de tweede keer op rij een Amerikaan wint; vorig jaar won Paul Beatty met de satirische roman 'The Sellout' (De Verrader).

Saunders geldt ook in kringen van critici als favoriet, gevolgd door Mohsin Hamid.

In de jury zitten onder anderen Nabokov-adept Lila Azam Zanganeh, en korteverhalenschrijver Sarah Hall, die de experimentele, van oorsprong korteverhalenschrijver Saunders misschien de nodige wind in de rug geven.

Van de zes genomineerde romans zijn er vier in het Nederlands vertaald. 'Autumn' van Ali Smith en 'Elmet' van Fiona Mozley zijn nog niet in vertaling verschenen.

Vert. Harm Damsma en Niek Miedema. De Geus; 349 blz. € 22,50.

Oordeel

Vreemd en grillig, vol empathie en diepgang.

Verberg tekst