In 2016 selecteerde de jury van de Man Booker Prize zowaar een misdaadroman voor de shortlist: Zijn bloedige plan van de Schot Graeme Macrae Burnet (51). Sommigen vroegen zich af of de roman over een misdaad in een Schots dorpje in 1869, daar thuishoorde. Wie Zijn bloedige plan reduceert tot de oplossing van een raadsel, doet het boek onrecht aan. Burnet schreef een sterk verhaal over stugge mensen in een gesloten gemeenschap, over armoede, uitbuiting en wraak, verteld met gefabriceerde documenten, dagboekfragmenten en andere getuigenissen. De nominatie was meer dan verdiend.

Zijn bloedige plan was Burnets tweede roman. Nu is ook zijn debuut uit 2014, De verdwijning van Adèle Bedeau, vertaald. De titel suggereert dat het misdaadelement belangrijk is, maar opnieuw laat het boek zich niet herleiden tot de speurtocht naar een verdwenen vrouw. Niet Adèle Bedeau speelt de hoofdrol maar twee mannen die vervallen zijn in eenzaamheid en immobilisme.

Burnet situeert zijn verhaal in het fictieve Saint-Louis, een kleurloos stadje in de Elzas. Daar woont Manfred Baumann, een vereenzaamde bankdirecteur die door zijn bedienden meewarig wordt bekeken en elke dag in hetzelfde dorpsrestaurant 'le plat du jour' eet. Een keer per week mag hij kaarten met de andere stamgasten die hem voor de rest negeren. Zijn onhandigheid uit zich vooral tegenover vrouwen. Als zij meer dan twee woorden tegen hem spreken, zoals de serveerster Adèle, begint hij te fantaseren over meer.

Demonen

En dan verdwijnt Adèle. Georges Gorski stelt een onderzoek in. Ook Baumann wordt ondervraagd en hij reageert zo klunzig dat de inspecteur hem verdenkt. Gorski, een uitgebluste man van middelbare leeftijd in een liefdeloos huwelijk, worstelt eveneens met zijn demonen. Zijn allereerste zaak, de moord op een jonge vrouw, heeft hij nooit kunnen oplossen. Nog steeds bezoekt hij de plaats van het misdrijf in de hoop dat iets wat hij destijds over het hoofd heeft gezien, hem nu opvalt.

Binnen dit klassieke kader schetst Burnet een schrijnend portret van twee mannen die gevangenzitten in een uitzichtloos leven en de kracht ontberen om er iets aan te veranderen. Gorski kan zich nog optrekken aan de zoektocht naar Adèle, maar heeft weinig ambitie en niet de fut om zich te verzetten tegen zijn megalomane vrouw die een boetiek voor het 'betere clientèle' runt.

Zelden werd een schlemiel als Baumann zo overtuigend beschreven. Hij heeft helemaal niks wat voor hem pleit. Een keer per maand gaat hij naar een bordeel in Straatsburg. Wat daar gebeurt, is in een paar minuten beklonken. Hij kleedt zich niet eens uit. Omdat hij constant bezig is met wat anderen van hem denken, reageert hij onhandig op de vragen die Gorski hem stelt. Daarna piekert hij of hij niet iets anders had moeten zeggen of doen. Uiteindelijk blijft hij vastzitten in zijn routine en groezelige fantasieën.

Highsmith

Burnet is een grote fan van Georges Simenon. Dat hij zijn debuut in Frankrijk situeerde, waar hij een tijdje als docent werkte, is vooral te danken aan de Luikse schrijver. Simenon is voor hem de ultieme vakman en de 'meester van de virtuoze soberheid'. Burnet schrijft bedrieglijk eenvoudig en vertelt met rake observaties, subtiele flashbacks en een trage, secuur uitgewerkte intrige een beklemmend verhaal waarin de psychologie van de hoofdpersonages de essentie is. Ook speelt hij een geraffineerd spel met de verwachtingen van de lezer.

De verdwijning van Adèle Bedeau herinnert eveneens aan de beste romans van Patricia Highsmith, die meesterlijk kon schrijven over de kleine, soms fatale gebreken en obsessies van onopvallende mensen.

Het boek eindigt met een flauwe mystificatie: Graeme Macrae Burnet zou een Franse roman uit 1981 vertaald hebben. Dat nawoord is overbodig en voegt niks toe aan de literaire kracht van dit uitstekende boek.

Vertaald door Anne Jongeling, Hollands Diep, 268 blz., 19,99 € (e-boek 9,99 €). Oorspronkelijke titel: 'The disappearance of Adèle Bedeau'.

Verberg tekst

Manfred Baumann is zowel afstandelijk als kruiperig. Hij wil graag aardig worden gevonden of minstens waardering krijgen. Maar de jongeman, die bij zijn grootouders aan de Frans-Zwitserse grens is opgegroeid, is vooral een rare met een vreemde seksuele voorkeur. Ook al denkt hij net het omgekeerde, hij bezorgt de goed voorziene dienster Adèle Bedeau koude rillingen. ’s Middags eet hij in Restaurant de la Cloche, ’s avonds zit hij er aan de bar. Wanneer Adèle plots verdwijnt, maakt Manfred zichzelf verdacht. Niet onterecht, al weet niemand dat hij al eerder een meisje heeft omgebracht. Georges Gorski is een politieman wiens leven op veel vlakken een afspiegeling is van dat van Manfred: een loner, een drinker, onhandig met vrouwen, net niet mislukt. Uiteindelijk werkt de paranoia van Manfred Gorski in de hand, maar wat is er dan toch met Adèle gebeurd?

Graeme Macrae Burnet is duidelijk een grote fan van de boeken van Georges Simenon en de films van Claude Chabrol. Hij tekent parallellen met Camus’ De vreemdeling en gooit er graag andere grote Franse namen tegenaan. Met zijn tweede roman, Zijn bloedige plan (2016) haalde hij de shortlist van de Booker Prize, maar dit (nu pas vertaalde) debuut mist de unieke punch van een Maigret. Het is een nette, intelligente misdaadroman over onvermogende mannen en de vrouwen die hen tarten. Het had net wat rauwer mogen zijn.

***

Graeme Macrae Burnet , Hollands Diep (oorspronkelijke titel: The Disappearance of Adèle Bedeau), 265 blz., € 19,99.

Verberg tekst

De jury van VN's Detective & Thrillergids riep de tweede thriller van de auteur - getiteld 'Zijn bloedige plan'* - in 2017 uit tot VN-Thriller van het Jaar. Maar deze voorganger daarvan haalt dat niveau niet. De plot is simpel: een serveerster van een Frans restaurantje in de provincie verdwijnt. Elk aanknopingspunt ontbreekt. Er zijn twee mannen die haar op de avond voor haar verdwijning nog op straat hebben gezien, haar vriendje en stamgast Manfred Baumann. De reden waarom de blijkbaar seksueel gefrustreerde Baumann dat ontkent tegenover rechercheur Georges Gorski, wordt pas halverwege het boek een beetje duidelijk. Gorski is nog altijd geobsedeerd door de moord op een meisje, jaren geleden, waarvoor een onschuldige zwerver is veroordeeld. Uiteindelijk komen de verdwijning en de moord samen, na een verhaal waarvoor de auteur relatief veel tekst nodig heeft. Pagina's vol herinneringen van de rechercheur die er weinig toe doen en een ongeloofwaardige dader. Met een nawoord van de vertaler.. Verberg tekst

De 37-jarige Manfred Baumann is zo'n man naast wie niemand wil zitten. Gesprekken verstommen als hij in de buurt komt. Het is een eenling, die steeds schichtig om zich heenkijkt. Mensen voelen zich niet op hun gemak, waarop hij zich ook steeds vreemder gaat gedragen. Manfred probeert vooral niet op te vallen in het Noord-Franse provincieplaatsje waar hij woont. Iedere dag luncht hij in hetzelfde restaurant en neemt dan altijd hetzelfde, zich voortdurend bewust van wat anderen zullen denken. Eens per week gaat hij naar een bordeel 100 kilometer verderop, waar een meisje emotieloos haar werk doet.

Je zou het boek bijna wegleggen van zoveel treurigheid. Maar Graeme Macrae Burnet werd niet voor niets genomineerd voor de Man Booker Prize in 2017 met 'Zijn bloedige plan'. Afgelopen jaar kreeg hij bovendien de VN Thrillerprijs voor die roman. 'De verdwijning van Adèle Bedeau' is zijn debuut en is na het succes van 'Zijn bloedige plan' nu alsnog in vertaling verschenen.

In een restaurantje valt Manfreds oog op de blouse van de jonge serveerster Adèle; die staat zover open dat hij een randje van haar brassière ziet. Dat ene reepje kant fascineert hem zo dat hij haar een paar avonden na haar werk volgt, terwijl ze haar vriendje ontmoet.

Op een dag komt Adèle niet opdagen op het werk. Ze lijkt van de aardbodem verdwenen. De zaak wordt opgepakt door rechercheur Georges Gorski, die zijn dagen voornamelijk slijt door van kroeg naar kroeg te gaan op zoek naar 'inlichtingen', maar ook om zijn slechte huwelijk te ontlopen.

De sfeertekeningen in dit boek zijn fenomenaal. Het slonzige restaurant, een centrum dat bestaat uit een allegaartje onaantrekkelijke na-oorlogse gebouwen, de verbleekte reclameborden op kleurloze winkelpuien. Saint-Louis is een stad waar geen reiziger blijft hangen.

Het spoor naar de serveerster loopt al snel dood, maar George Gorski herinnert zich een andere zaak van twintig jaar geleden. De zaak Juliette heeft hem nooit losgelaten. Het meisje werd vermoord in het bos. Nog steeds keert hij terug naar de plek waar haar lichaam indertijd werd aangetroffen. Gorski voelt dat er iets niet klopt met de vreemde Manfred. Hoe is hij zo geworden? Vanaf dat moment ontspint zich een fascinerend kat-en-muisspel tussen de twee eenlingen met dezelfde obsessie.

Geen doorsnee thriller, wel een heel sfeervol en knap geconstrueerd boek.

Vert. Anne Jongeling Hollands Diep; 272 blz. € 19,99.

oordeel

Sfeervolle en knap geconstrueerde thriller.

Verberg tekst