De Zweedse auteur Henning Mankell (1948-2015) was een geëngageerde wereldburger. Als jonge kerel was hij een tijdje maoïst en liep hij mee in alle betogingen tegen de conservatieve politieke elite. In 2010 was hij aan boord van een Zweeds schip dat hulpgoederen wilde afleveren aan de Palestijnen in de Gazastrook toen het werd geënterd door Israëlische commando's.

Mankell debuteerde in 1973, maar het zou nog tot 1991 duren voor hij Moordenaar zonder gezicht schreef, het eerste deel van de misdaadreeks over inspecteur Kurt Wallander die hem wereldberoemd zou maken. Via het werk van het Zweedse echtpaar Sjöwall en Wahlöö had hij ontdekt dat misdaadliteratuur een geschikt vehikel was om over complexe menselijke relaties en heikele maatschappelijke thema's als armoede, racisme en politiek gesjoemel te schrijven.

Mankells debuut De baanbreker werd pas nu vertaald. Het is een roman waarin het literaire experiment en de sociale dimensie hand in hand gaan. Het verhaal begint in 1911 wanneer de 23-jarige Oskar ­Johansson, die werkt als springmeester voor de Zweedse spoorwegen, levensgevaarlijk gewond raakt door een lading dynamiet die te laat ontploft. De kranten melden dat hij dood is. Toch overleeft hij het ongeluk maar verliest een hand, een oog en 'een deel van zijn lid'.

In tientallen meestal korte hoofdstukken vertelt Mankell over het leven van Johansson, die in 1969 zal sterven. Dat doet hij niet klassiek chronologisch maar nogal holderdebolder. Hij laat een verteller met de oude Johansson praten over zijn harde jeugd, over zijn huwelijk met de zus van zijn eerste liefje, over zijn leven als arbeider. De rode draad is Johanssons langzaam groeiende inzet voor de socialistische volksbeweging die opkomt voor de rechten van de arbeiders.

De debuterende Mankell schreef een geëngageerde roman waarin hij ook het literaire experiment niet schuwt. Hij vertelt hoe de socialistische beweging en uiterst linkse splinterbewegingen langzaam voet aan de grond krijgen. Maar ­Johansson ziet ook de groeiende verstarring van de politieke partijen die zelfstandig denken van hun leden ontmoedigen en soms foute leiders steunen.

Mankell is altijd trots geweest op zijn debuut. Hoewel de structuur rommelig is, is hier wel een ambitieuze jonge schrijver met oog voor karakterontwikkeling aan het werk. Hij verwerkt maatschappelijke en politieke thema's zonder sloganesk te klinken.

Vertaald door Clementine Luyten, De Geus, 220 blz., 19,99 € (e-boek 10,99 €).

Verberg tekst

Tijdens zijn werk met springstoffen raakte de 23-jarige Zweed Oskar Johansson, geboren in 1888, ernstig gewond, maar na een lange periode van revalidatie pakte hij tot ieders verbazing zijn oude vak weer op. Inmiddels is hij met pensioen en woont hij ’s zomers in een oude legersauna op een van de eilanden voor de Zweedse kust, waar hij terugblikt op de gebeurtenissen van vroeger. Ondanks zijn handicap en de schrille armoede die hij heeft gekend, is hij tevreden over zijn leven. Het verhaal gaat heen en weer tussen 1911 en 1969 en de eerste hoofdstukken zijn fragmentarisch en vrij summier geschreven. In de latere hoofdstukken worden deze fragmenten nader ingevuld. Deze debuutroman uit 1973 van de auteur (1948-2015), die vooral bekend is geworden door de Wallander-reeks, is nooit eerder in het Nederlands vertaald. Zijn vermogen om met korte typeringen geloofwaardige karakters te creëren is in zijn debuut al duidelijk aanwezig, evenals zijn grote maatschappelijke betrokkenheid. Het verhaal loopt gelijk op met de geschiedenis van Zweden in die periode en vooral met de ontwikkeling van de arbeidersbeweging in dat land. Verberg tekst