De zwaarlijvige Alison Hart is medium, of helderziende. Ze toert met haar bonenstakerige assistente of 'manager', zoals Colette die zich over de financiën ontfermt zichzelf liever noemt, langs slaperige stadjes rondom Londen om berichten van overledenen door te geven aan hun nabestaanden. Alison maakt er een show van in zigeunerachtige gewaden, omgeven door de nodige kitsch. Ondertussen wordt ze verschrikkelijk geplaagd door haar spirituele gaven; de (kwel)geesten laten haar geen moment met rust.

De twee ontmoeten elkaar op een 'spiritistische beurs'. Mantel schrijft: 'Colette ging voor haar zitten, dat bleke lijdzame wezen, als een offerdier dat is leeggebloed', een van de vele snedige karakterschetsen in de roman - het is de filerende blik die de twee op elkaar werpen die de dynamische motor van het verhaal vormt. Alison vertelt Colette dat de man die ze voor haar oom aanzag haar vader was en biedt haar vervolgens een baan aan. Colette weet niet of ze het allemaal moet geloven, maar ze is net gescheiden en zo eenzaam en zoekende dat ze Alisons aanbod accepteert en zelfs bij haar intrekt.

Hondengevechten

De binnenflap spreekt over 'een brief voor de lezer' waarin Mantel beschrijft hoe een ontmoeting met een vermoeide helderziende die contact legde met een overleden vriend van Mantel en de aanblik van haar uitgebluste assistente haar nieuwsgierigheid had gewekt. De geestenwereld had haar interesse al, zo blijkt uit haar eerdere roman De geest geven, uit 2003. Mantel schreef Voorbij het zwart om antwoorden te krijgen. Op het eerste gezicht doen de twee hoofdpersonages karikaturaal aan: de dikke en de dunne, de een dramatisch en flamboyant, de ander stug, kleurloos en gesloten. Maar Mantels drijfveer precies te willen weten hoe het zit met die figuren, maakt dat de karakters niet vlak zijn, maar complex en gelaagd. Ze portretteert hen zowel genadeloos als liefdevol.

Colette vindt dat ze een boek moeten uitbrengen over Alisons gave; dat is goed voor de marketing. Ze ondervraagt Alison kritisch en een tikkeltje angstig hoe die contacten met de geestenwereld in hun werk gaan en maakt geluidsopnames. De cassettebandjes staan vol met boodschappen van gene zijde. En de spirituele wereld en haar boodschappers blijken volgens een systeem te werken. Volgens Alison zijn de geesten die nog ronddolen vaak in de war - ze begrijpen niet dat ze dood zijn - of verdwaald op weg naar het licht.

Ieder medium krijgt de spirituele gids toebedeeld 'die ze verdient'. Voor Alison is daar Morris, een grofgebekt, hompelend mannetje van laag allooi dat te pas en te onpas zijn piemel uit zijn broek haalt. Hij is iemand uit de entourage van Alisons slechte jeugd, waar we steeds een beetje meer over te weten komen. Ze groeide op in een achterbuurt bij een aan pillen verslaafde prostituee als moeder in een huis vol agressieve, criminele ex-militairen die zich bezighouden met hondengevechten.

Mantel kleedt haar personages gaandeweg het verhaal steeds meer uit in kleurrijke, meanderende volzinnen, prachtig vertaald door Harm Damsma en Niek Miedema. Wat ze delen is een laag gevoel voor eigenwaarde. Dat uit zich in een lichamelijke onthechtheid: Colette kent een verleden vol treurige seks met willekeurige mannen. Alison eet zich bijna dood. Ze blijkt als kind verwaarloosd, mishandeld en misbruikt en is zwaar getraumatiseerd. 'Ze zag het verleden niet duidelijk voor zich, ze zag enkel vage contouren, een zwarte massa, die zich aftekende tegen een zwarte lucht', schrijft Mantel.

Morris laat weleens wat los en dan komen er flarden bovendrijven waar de honden geen brood van lusten. De spirituele entourage die hem omringt bestaat uit de spoken van Alisons verleden. De grens tussen beschadigd, waanzinnig en begaafd is dun. Mantel laat een oordeel over Alison, zoals een goed schrijver betaamt, aan de lezer.

Twee heldinnen

De onderwerpen die ze aansnijdt zijn loodzwaar - de dood, (seksueel) misbruik, trauma, eenzaamheid - maar de scherpe observaties van Mantel voorzien het verhaal toch van de nodige (zwartgallige) humor.

Het boek ademt de sfeer van de jaren 1990, een tijd waarin ook hier veel aandacht was voor 'het paranormale' (het waren bijvoorbeeld hoogtijdagen voor het Nederlandse medium Jomanda). Het nieuws over de dood van prinses Diana (1997) zet alle mediums in de roman op scherp - iedereen wacht gespannen tot ze 'doorkomt' - tot hilariteit van de lezer.

Soms voelt de roman een tikkeltje gedateerd. Dat zit 'm eerder in de wijdlopigheid van het lijvige boek dan in het tijdsbeeld. De roman beschrijft het dagelijkse leven van de twee heldinnen wel heel uitvoerig, waardoor je een zekere snelheid mist.

De vragen die Mantel opwerpt, zijn echter ook vandaag de dag zeer relevant: hoe worden we gevormd door onze omgeving? Wat is waar? (Of: wie vertelt de waarheid?) En: welke bewijzen hebben we nodig om ergens in te geloven?

Verberg tekst

In haar memoir De geest geven beschrijft ­Hilary Mantel Allerzielen als het moment waarop 'de doden zich opmaken om te gaan lopen'. Wie Mantels werk kent, zou kunnen vermoeden dat deze typering niet gespeend is van enige galgenhumor. Maar dan lees je verder in dat boek hoe de schrijfster als kind iets observeerde in de tuin wat ik enkel kan omschrijven als een geest: 'Het is even hoog als een kind van twee en pakweg dertig centimeter diep. Om de entiteit heen is de lucht in beweging, onzichtbaar. Ik heb het koud en ik ben misselijk.' Niets van spot in dit fragment, wel dodelijke ernst. Het gaat hier niet om een geïsoleerd incident. Voor de schrijfster was het vlies tussen de levenden en de doden flinterdun. Ze hoefde haar zintuigen maar op scherp te stellen of ze voelde hun aanwezigheid. Geen wonder dus dat de vorig jaar overleden Mantel een roman schreef als Voorbij het zwart, een boek dat soms getypeerd wordt als een buitenbeentje in haar oeuvre omdat het zo bizar is, zo gruwelijk- komisch. Maar in de kern heeft dit boek veel gemeen met de rest van haar werk.

De doden dus. In deze roman uit 2005 zijn ze niet gehuld in opbollende lakens, wel verschijnen ze als zweterige, slijmerige figuren die hun vette vingers overal achterlaten en de levenden aanklampen. Nee, ze fluisteren de achtergeblevenen geen troostende woorden toe, maar glippen onder de lakens om hen aan te randen. Nou ja, sommigen dan.

Alison Hart, hoofdpersonage van dit boek, wordt omringd door geesten van het allerlaagste allooi, mannen die ze kent uit haar kindertijd. Mannen die haar toen al belaagden en dingen lieten doen die ze absoluut niet wilde. Zijn de kwelgeesten uit haar verleden een metafoor voor verdrongen herinneringen of zijn het tastbare wezens? Allebei. Sowieso zijn Alisons duivels meer dan het slijmspoor dat ze door het huis trekken.

Alison handelt in troost. Als medium trekt ze naar achterafzaaltjes met plakkerige tafels en een slechte akoestiek in de regio rond Londen. Haar bezoekers willen met rechte rug en een dosis hoop of daadkracht de zaal verlaten. Mantel maakt een interessante keuze door van Alison zowel een waarachtig als leugenachtig personage te maken. Als ze de boodschappen van de doden ongefilterd zou doorgeven, dan liep iedereen de zaal uit. Haar show is dus frauduleus maar haar ­gaven als medium zijn dat niet. Van elk ­optreden moet ze uren bekomen: de doden schreeuwen en trekken tot ze er bijna bij neervalt.

Hoogstpersoonlijk

Alisons assistente, Colette, is zowel fysiek als mentaal haar tegenpool met haar scherpe opinies en bonenstaaklijf. De praktische ­Colette wil het mediumbedrijfje moder­niseren en internationaliseren.

Hoe uitzinnig en donkerder dan donker dit boek ook is, het is Mantels meest komische roman. De humor werk niet verzachtend, hij doet niets af aan het drama, misschien verdiept hij het juist wel. Dat komische zit hem bijvoorbeeld in de groeiende populariteit van mediums na de dood van prinses Diana of in het gekibbel over attributen tussen de paragnosten, maar ook in de ongemakkelijke, scherpe beschrijvingen.

Op thematisch vlak is dit een rijk boek over onze al te menselijke nieuwsgierigheid naar de doden, over trauma, eenzaamheid en over het karakter van de Engelse buiten­wijken. Naast een spookverhaal is dit een ­sociale studie over machtsverhoudingen, net zoals Wolf Hall dat was, nog zo een roman waarin de aanwezigheid van de doden op ­elke bladzijde voelbaar is.

Zoals elk boek van Mantel zit Voorbij het zwart vol met autobiografische elementen. Net als haar hoofdpersonage had Mantel een zwaar lijf. Nergens las ik meer beklijvende beschrijvingen van hoe het is om zo'n ­lichaam te bewonen. Ook uit Alisons bezoek aan een arts, die haar niet serieus neemt, spreekt de frustratie van de schrijfster. Ook zij kreeg van artsen keer op keer te horen dat het probleem tussen de oren zat, terwijl ze aan endometriose leed.

Of ze nu schreef over de zoon van een smid die zich opwerpt als raadgever van ­Hendrik VIII of over een vrouw die tarotkaarten leest, Mantels romans zijn hoogst­persoonlijk en indringend, altijd. De weergaloze stijl en het psychologische vernuft dat haar zoveel prijzen opleverde, zijn ook volop aanwezig in Voorbij het zwart.

Vertaald door Harm Damsma en Niek Miedema, Meridiaan, 558 blz., € 32,50 (e-boek € 18,99). Oorspr. titel: 'Beyond black'.

Verberg tekst

Na haar fenomenale Cromwell-trilogie had Hilary Mantel geen tijd van leven meer om ons nieuwe proeven van haar brille te schenken, maar gelukkig is er nog een hoop ouder werk om te ontdekken of herontdekken. Voorbij het zwart (Beyond Black) bijvoorbeeld, het laatste boek dat ze (in 2005) publiceerde vóór Wolf Hall en zijn vervolgdelen.

Het boek is gesitueerd in de jaren negentig en heeft als hoofdpersoon het zwaarlijvige medium Alison Harte. Alison reist samen met haar broodmagere assistent Colette langs de troosteloze stadjes in de periferie van Londen, waar ze optreedt in zaaltjes waarvan de bezoekers via haar in contact hopen te komen met hun overleden geliefden en familie. Nee, Alison is geen bedrieger, al weet ze haar publiek uitstekend te bespelen. Ze wordt ook zelf voortdurend gekweld door geesten, vooral de walgelijke smeerlap Morris. Hij blijkt de geest van een figuur uit haar jeugd: Alisons moeder was een verslaafde prostituee die in een huis woonde te midden van allerlei agressief geteisem.

Aanvankelijk ben je als lezer geneigd Alisons geestverschijningen te interpreteren als de waanbeelden van een zwaar getraumatiseerd persoon (en dat laatste ís Alison ook), maar gaandeweg wordt duidelijk dat het anders ligt. Veel gruwel, in deze roman, maar ook indrukwekkende beelden van het leven in de marge en zelfs humor. Wacht maar tot de geest van prinses Diana zich aandient.

Uit het Engels vertaald door Harm Damsma en Niek Miedema.

Meridiaan; 560 pagina's; € 32,50.

Verberg tekst

In 'De geest geven', haar met spoken gevulde memoires uit 2003, bleek al dat Hilary Mantel een fascinatie voor het bovennatuurlijke had. In 'Voorbij het zwart', een roman uit 2005 die naar aanleiding van Mantels recente overlijden nu voor het eerst is vertaald, berijdt Mantel opnieuw dat stokpaardje.

Ze vertelt het verhaal van Alison, een plompe helderziende die samen met haar graatmagere assistente de Londense agglomeratie afschuimt. In die 'rafelrand van de stad' geeft Alison shows waarin ze als een soort levende telefoonlijn haar publiek doorverbindt met geesten. Alison lijdt onder de kennis dat het hiernamaals meer lijkt op een kille onderwereld dan op een paradijs, maar ze spiegelt haar klanten meestal iets anders voor. Gaandeweg komen haar jeugdtrauma's en kwelgeesten (zoals de memorabele etterbak Morris) meer op het voorplan, maar Mantel versnijdt loodzware onderwerpen als rouw, eetstoornissen en misbruik met een fikse dosis galgenhumor.

'Voorbij het zwart' is een duistere, grappige, maar soms langdradige verkenning van de grens tussen spiritualiteit en absurditeit. Een duiveluitdrijving van Mantels eigen spoken? Een verzoening met haar eigen sterfelijkheid? Dat is waarschijnlijk wat je er als lezer, net als Alisons klanten, zelf in wilt lezen.

Verberg tekst

Een waarzegster worstelt met een balorig spook. Horror en humor gaan hand in hand in Voorbij het zwart van de helaas overleden Hilary Mantel.

In tijden van duisternis kan iedereen weleens een gids gebruiken, iemand die de toekomst verlicht, of oude mysteries verheldert. Medium Alison Hart kan al uw vragen beantwoorden. Samen met haar assistente Colette tourt ze langs de slaapstadjes rond Londen, waar ze op aftandse bühnes contact legt met het schimmenrijk. Een vrouw wil weten of haar ongeboren kind toch in het hiernamaals terecht is gekomen. Een oudere man droomt van een late liefde – wat denkt Alison, wacht er nog een dame op hem?

Na een seance kun je in de lobby ook terecht voor een persoonlijk consult. Daar heeft Colette een tafel klaargezet en de kristallen bol opgeblonken. Betalen doe je liefst cash – Colette voert al een epische strijd met de belastingdienst: geen enkele ambtenaar weet in welke beroepscategorie waarzeggerij valt.

Charlatans eerste klas? Je zou het denken, tot je Morris leert kennen, Alisons spectrale gids, die haar boodschappen van geesten doorseint. Morris is geen standaardfantoom, geen lieflijke Casper, maar eerder een vuilbekkende poltergeist die plezier schept in het pesten van de levenden. Overal waar Alison komt, laat Morris een spoor van platte banden en gestruikelde bejaarden achter. Soms zijn spoken ook gewoon klootzakken.

Alison en Colette wonen bij elkaar in, niet zoals iedereen denkt omdat ze minnaars zijn. Twee ouder wordende vrijsters die elkaar zusterlijk helpen, meer moet je er niet achter zoeken. Allebei hebben ze trouwens de mannen afgezworen. Alison werd in haar jeugd misbruikt, onder het goedkeurende oog van haar moeder, en Colette is pas gescheiden van haar boertige man. Ze zijn tot elkaar veroordeeld, en naarmate de jaren vorderen, raken ze met elkaar vergroeid. De enige bedreiging van die eenheid is Morris, die almaar jaloerser wordt op hun huiselijke geluk, en al een tijdje rondhangt met een ruig stel kwelgeesten die onderdak zoeken – waarom niet gaan spoken in die mooie nieuwbouwwoning van Alison en Colette?

Hilary Mantel, die vorig jaar aan een beroerte overleed, werd vooral bekend dankzij haar bekroonde historische romans Wolf Hall en Het boek Henry. In Voorbij het zwart, een aangenaam buitenbeentje in haar oeuvre, serveert ze huis-tuin-en-keukenhorror van het betere soort. Met bijtende humor beschrijft ze het kleinstedelijke Engeland en de burgerlijke relatie tussen twee gebroken vrouwen. Met haar literaire meesterschap houdt ze de banaliteit van het alledaagse samenleven boeiend. Net op tijd geeft ze haar plot nog een macabere twist zodat je verbluft achterblijft. Deze wending had je moeten zien aankomen, denk je bij jezelf, waarmee Mantel nogmaals haar punt bewijst: de toekomst én het verleden zijn altijd in nevelen gehuld.

****

Meridiaan Uitgevers (originele titel: Beyond Black), 588 blz., € 32,50.

Verberg tekst

Een lijvige (558 blz.) roman over spiritisme, geheimen en verlies. De lezer volgt het verhaal van Alison Hart, een corpulent medium. Samen met haar verlegen maar sluwe assistente Colette werkt ze in Londen. Ze geeft haar klanten boodschappen door van geliefde doden. Maar haar geruststellende verschijning is een façade, want het hiernamaals is niet zo rooskleurig als haar klanten denken. Alison wordt geplaagd door kwelgeesten uit haar eigen verleden. Ze infiltreren haar lichaam en huis, en worden sterker en gemener naarmate ze zich meer verzet. Spannend, vlot en met veel humor geschreven. Met name geschikt voor een literaire lezersgroep.Hilary Mantel (Glossop, 1952 - Exeter, 2022) was een internationaal bekende schrijver, filmcriticus en literatuurcriticus. Ze schreef meerdere boeken. Haar werk werd in meerdere landen uitgegeven en won verschillende literaire prijzen, zoals de Bodley Medal, de David Cohen Prize, de Hawthornden Prize en tweemaal de Booker Prize.