Leonie, de moeder van Jojo, heeft kraamtaart gekocht voor de dertiende verjaardag van haar zoon. Ze is niet in staat om voor haar kinderen te zorgen, vindt granma, haar moeder. Omdat granma op sterven ligt, is er dit jaar geen versgebakken taart.

Met dit incident begint Het lied van de geesten van Jesmyn Ward, een roman over twee gezinnen aan de kust van de staat Mississippi. Granma en granpa zijn zwart. Dochter Leonie is samen met de blanke Michael, vader van Jojo en Kayla. Michaels familie is nog op een andere manier met Leonie's gezin verbonden: een neef van hem heeft Leonies broer, Given, vermoord. De moord werd door de blanke familie een jachtongeluk genoemd.

Granma was niet gelukkig toen Leonie een blanke man uitkoos, maar ze heeft zich erbij neergelegd. In het leven kan je beter meegaan met de stroom, vindt ze. Granpa denkt er anders over. Hij kampt met demonen. Als jongeman zat hij vast in de Parchman-gevangenis. Hij nam er Richie onder de vleugels, een zwarte jongen die vaker nog dan de andere kinderen werd afgeranseld door blanke opzichters. Granpa vertelt verhalen over Richie aan Jojo. Hoe het afliep met Richie krijgen we gaandeweg te horen.

Leonie verneemt dat Michael, die ook al enige jaren in Parchman zit vanwege drugsdelicten, vrijkomt. Samen met haar kinderen rijdt ze erheen. 'Dit is geen plek voor een mens. Zwart of blank, het maakt niet uit. Dit is een plek voor dooien', schrijft Michael over het detentiecentrum in een brief aan Leonie.

Jaloers op eigen kind

We zien de gebeurtenissen niet alleen door Jojo's ogen. Zijn blik wordt afgewisseld met die van Leonie. Zij is jaloers op Kayla, omdat die tenminste nog een broer heeft om lief te hebben. Tijdens haar drugsescapades verschijnt Given voor haar geestesoog.

Bekeken door Jojo's ogen lijken zijn ouders harteloos en egoïstisch. Leonie's hoofdstukken brengen nuance, al weet ze dat ze tekortschiet als moeder. Haar liefde voor Michael en Given is zo immens dat er niet genoeg plaats is voor haar kinderen.

Leonie hallucineert over haar broer, maar het zijn granma en Jojo die echt 'de gave' hebben. Zij zien dingen of mensen die voor anderen onzichtbaar blijven. Tijdens de tocht door Mississippi zijn de doden - Richie en Given - even aanwezig als de levenden.

Het verhaal speelt in een recent verleden. Michael was lasser op Deepwater Horizon, het boorplatform waar een ontploffing plaatsvond in 2010. Na de ramp wordt hij ontslagen, kampt hij met nachtmerries en gaat hij crystal meth koken. Toch is dit net zozeer een roman over het heden als over het verleden. De tijd is als het water van de oceaan, die zo belangrijk is in dit boek. Alles vloeit in elkaar over, vroeger en nu. De moderne wereld mag er dan minder wreed uitzien dan de oude, het geweld borrelt nog steeds onder de oppervlakte.

Ward is in haar stijl schatplichtig aan Toni Morrison. Ze gebruikt een zintuiglijke en beeldrijke taal, vervlecht verhalen met elkaar. Ze heeft het over woorden die 'bleven plakken als zandkorrels aan een geschaafde knie', een geslaagd beeld. Sommige beelden zijn zwaar en enigszins sentimenteel. Dit zegt Leonie over Michael: 'De gapende wond die ik was. En naar me was toegekomen als m'n helende balsem.'

Soms legt de schrijfster ook te nadrukkelijk verbanden tussen heden en verleden. Zo laat ze een fragment over het verleden waarin iemand bijna stikt volgen door een tafereel waarin Jojo zich op dramatische wijze verslikt.

Toch is Het lied van de geesten een overtuigende roman over geweld en verwaarlozing, over de loodzware last van het verleden en over hoe moeilijk het is om samen te leven in een staat als Mississippi. De meest ingrijpende scènes zijn die in de auto, en vooral de fragmenten waarin Jojo zijn doodzieke zusje tracht af te schermen van de volwassenen. Deze taferelen blijven je lang bij.

Jesmyn Ward is de eerste vrouwelijke auteur die twee keer de National Book Award ontving. Ze kreeg de prijs al in 2011 voor Salvage the bones.

Vertaald door Harm Damsma en Niek Miedema, Atlas Contact, 316 blz., 21,99 € (e-boek 12,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Sing, unburied, sing'.

Verberg tekst

Op het platteland langs de kust van Mississippi wonen de drugsverslaafde Leonie, haar ouders, en haar kinderen Jojo en Kayla. Leonie is een nalatige, agressieve moeder, maar een goede geliefde: ze wil per se Michael, de witte vader van de kinderen, uit de gevangenis ophalen wanneer hij vrijkomt. Samen met de kinderen en een vriendin onderneemt ze de lange reis naar het noorden van de staat. De reis kan ze alleen betalen door drugs te smokkelen. Het is een helse rit; Kayla kotst de oververhitte auto onder, Jojo vergaat van de honger en puberhormonen, het gezin wordt hardhandig aangehouden door de politie, Michael raakt in een gevecht verwikkeld. Bovendien reist er een geest mee, die zich aan Jojo opdringt.

Het lied van de geesten (oorspronkelijk Sing, Unburied, Sing uit 2017), is een broeierig boek vol contrasten, waar huiselijke drama's en bovennatuurlijke verschijnselen vloeiend samenkomen. De geestverschijningen staan voor de spoken uit het verleden, voor de geschiedenis van slavernij en racisme die de levens van de personages heeft verwoest.

In poëtisch, zintuiglijk proza vertelt Ward de verhalen van de vorige generaties en over het verdriet van de huidige. Alleen door te vertellen kunnen de geesten worden bezworen. Ward kan dat verbluffend goed. Het slot van de roman is zo hartverscheurend dat ik mijn tranen niet kon bedwingen.

****

Uit het Engels vertaald door Harm Damsma en Niek Miedema.

Atlas Contact; 320 pagina's; € 21,99.

Verberg tekst

Expliciet én poëtisch beschrijft Jesmyn Ward (1977) de geschiedenis van het Amerikaanse racisme vanuit eigentijds perspectief. De dertienjarige Jojo woont met zijn zusje bij zijn grootouders aan de kust van Mississippi. Het leven van hun zwarte moeder Leonie is verscheurd door criminaliteit en haar verslaving aan meth. Als Leonie’s echtgenoot Michael een straf van drie jaar heeft uitgezeten in de beruchte Parchman gevangenis, sleept zij haar kinderen in een lange autorit mee om hem op te halen. Zij reizen door een gebied dat de gevolgen van het rassengeweld uit het verleden nog niet heeft verwerkt. Bij de gevangenis pikken ze niet alleen Michael op, maar ook de geest van Richie, een twaalfjarige jongen die pas vrede vindt als eindelijk zijn gruwelijke verhaal wordt verteld. Het is aan Jojo om zijn opa te vragen het verhaal van Richie te vertellen, want Jojo’s opa is de enige getuige van Richie’s dood. En Richie’s geest is niet alleen. Het lied van de geesten wordt gezongen door een koor van slachtoffers. Jesmyn Ward kreeg voor deze roman terecht de National Book Award 2017. Verberg tekst

De gebeurtenissen in 'Het lied van de geesten' van de Amerikaanse Jesmyn Ward (1977) zouden zo uit een mistroostige roadmovie geplukt kunnen zijn. Leonie, een aan meth verslaafde moeder in een klein plaatsje in de Amerikaanse staat Mississippi, sleept haar twee kinderen mee op een lange autorit om hun vader op te halen, die een straf van drie jaar heeft uitgezeten in de beruchte Parchmangevangenis. Hun reis verloopt chaotisch, bijna rampzalig zelfs. Op de terugweg nemen ze niet alleen Leonie's vriend mee, maar ook een zak drugs en een schim uit een verleden dat als een schaduw over dit breekbare gezin hangt.

Om deze vreugdeloze feiten heen heeft Ward echter een schitterende en warmbloedige roman geschreven. Anonieme achtergestelden of probleemgevallen - arme plattelanders, drugsverslaafden, tienermoeders - leer je bij Ward kennen als mensen met rijke innerlijke levens en geschiedenissen vol liefde en leed. Ward schrijft even meeslepend over het natuurschoon van de kuststreek van Mississippi als over de mensen die er wonen. Hierbij weet ze de narigheid en de troostrijke momenten goed in evenwicht te houden, zodat het nergens te zwaar wordt.

De verteller van 'Het lied van de geesten' is Jojo, een 13-jarige jongen die bij zijn zwarte grootouders woont in het plaatsje Bois Sauvage, geënt op Wards eigen geboortestadje DeLisle, een uur rijden van New Orleans. We maken kennis met zijn familie, bij wie de liefde voor elkaar niet bestand is tegen de zorgen van het dagelijkse leven. Zijn blanke vader Michael had zijn gevangenisstraf te danken aan het maken van crystal meth. Michaels vader Joseph, naar wie Jojo vernoemd is, wil niets van zijn zwarte kleinkinderen weten. Jojo's moeder Leonie is door haar verslaving, maar nog meer door haar eigen voorgeschiedenis, geestelijk niet in staat om voor haar kinderen te zorgen. Jojo spiegelt zichzelf aan zijn stoïcijnse grootvader, terwijl hij zelf zorgt voor zijn peuterzusje Michaela.

Deze coming-of-ageroman draait om de spanningen tussen Jojo en Leonie, die net als Jojo een deel van het verhaal voor haar rekening neemt. Jojo kan Leonie niet vergeven dat ze niet naar hem omziet. Hij weet niet dat Leonie regelmatig, of in elk geval als ze weer een lijntje heeft gesnoven, bezoek krijgt van de geest van haar geliefde oudere broer, die vijftien jaar eerder doodgeschoten werd door een blanke kennis. Leonie is dit verlies niet meer te boven gekomen, en vindt alleen soelaas in haar destructieve liefde voor de losgeslagen rijkeluiszoon Michael. Op een gegeven moment snikt Jojo dat zijn moeder hem haat. Zijn grootmoeder ontkent dat: "Nee, ze houdt van je. (Maar) haar liefde voor zichzelf, en haar liefde voor Michael, nou ja, die zitten in de weg. Ze raakt ervan in de war." Om eraan toe te voegen: "Dat probleem zul jij nooit hebben."

Integendeel: Jojo waakt constant over zijn zusje, en laat daarmee een zorgzaamheid zien die ingaat tegen alle clichés van (zwarte) mannelijkheid. Jojo is bijna te gevoelig om zich staande te houden in zijn harde omgeving. Als de politie Leonie's auto aanhoudt en Jojo in de handboeien slaat en zijn gezicht tegen de grond drukt, vrezen we al welke sporen dit bij hem zal achterlaten. "Ik denk wel dat ik weet wat de dood is. Ik denk wel dat de dood iets is wat ik onder ogen kan zien", zegt hij in de eerste zinnen van het boek. Vrij snel blijkt dat hij het niet aankan. Hiertegen had hij juist beschermd moeten worden.

Er is het een en ander veranderd in Bois Sauvage, zo'n tien jaar nadat orkaan Katrina er huishield en een ravage achterliet. Ward was er toen bij en moest tijdens de storm zwemmen voor haar leven, een ervaring die ze verwerkt heeft in haar vorige roman, het nog niet vertaalde 'Salvage the Bones'.

In het Mississippi van de 21ste eeuw zien we naast haat en verwijdering tussen blank en zwart ook af en toe genegenheid en vertrouwen. Jojo en zijn zusje staan voor dit nieuwe Zuiden, terwijl de vorige generaties gevormd werden door de rassenscheiding. De gevangenis waarin Jojo's vader zat, was vroeger een wreed werkkamp waar de voornamelijk zwarte gevangenen tot dwangarbeid veroordeeld werden. Ook Leonie's vader River belandde daar, ten onrechte, op zijn vijftiende, en hij was niet eens de jongste daar. Wanneer Leonie en de kinderen Michael ophalen, komen ze daar de geest tegen van een jongen van twaalf 'op zoek naar rust zoals een dorstige naar water zoekt'. Eenmaal terug in Bois Sauvage is het Jojo die deze boosaardige verschijning hierbij moet helpen.

'Het lied van de geesten' doet denken aan Toni Morrison, niet alleen door het gebruik van geesten om de nawerking van het verleden weer te geven, maar ook door Wards ambitie en gevoel voor drama. Van de drie romans die Ward tot nu toe geschreven heeft, hebben er twee, waaronder 'Het lied van de geesten', terecht een National Book Award gewonnen. Op dit moment is ze naast Colson Whitehead een van de belangrijkste schrijvers over ras in Amerika. Anders dan Whitehead en Morrison schrijft ze met veel liefde en genegenheid over haar personages, alsof ze het als haar missie ziet om hun de erkenning te geven die ze van de samenleving maar niet krijgen. Maar net als bij die schrijvers gaan haar personages op grootse wijze het gevecht aan met hun lot, waardoor ze hun anonimiteit ontstijgen.

Vert. Harm Damsma en Niek Miedema. Atlas Contact; 317 blz. € 21,99

oordeel

Schitterend: warme roman, met oog voor detail en niet te zwaar.

Verberg tekst