****

Joan Didion, in Sacramento geboren en in San Francisco opgeleid, strandde pas in 1964 in Los Angeles. Ze was 30, haar innerlijke Norma Jean moest nog tot Marilyn Monroe vervellen, maar de incubatieperiode was kort: van het ene essay via de andere puntige observatie leerde buitenstaander Didion – is het niet haar grootste verdienste, dan toch haar coolste – de stad in de jaren 60 en 70 anders naar zichzelf kijken: even navelstaarderig, maar door een oliezwarte bril in plaats van een knalroze. Haar scalpelblik heeft daarna generaties schrijvers beïnvloed, Bret Easton Ellis voorop. De roman ‘Play It as It Lays’, dat Time terecht heeft opgenomen in de ‘100 Best English-language Novels from 1923 to 2005’, is één van de belangrijkste haltes in die evolutie, een mijlpaal die nu – 51 jaar na datum – in het Nederlands wordt vertaald, als (het toch meteen een graad of vier slapper klinkende) ‘Het spel meespelen’. Ook de rest van de vertaling vertoont beurse plekken. De oorspronkelijke openingszinnen (‘What makes Iago evil? Some people ask. I never ask’) zijn klassiekers in hun afdeling: de toon van Didions nonchalante nihilisme is meteen gezet, de couleur locale – de Stad der Engelen is een oord waar het debat tussen goed en kwaad naast de kwestie blijkt – dadelijk gekaderd.

Maar het iets te dicht op de huid hertaalde ‘Wat maakt Iago slecht? vragen sommige mensen. Ik vraag dat nooit’ klinkt in onze bloemkooloren feitelijker en dus makker. Los daarvan is ‘Het spel meespelen’ nog steeds een in vrieskouden bloede vertelde, maar toch van het leven barstende en beroezende roman noir die tot lang na de laatste pagina in het reptielenbrein blijft stuiteren. Didion filtert haar verhaal over de

teloorgang van starlet en actrice Maria Wyeth – die zich zowel in het huwelijk, het leven en de carrière als finaal in het eigen hoofd klemreed – door een spiegelpaleis van vertelstandpunten en perspectieven, en hakt het met een aanstekelijke cadans in minihoofdstukjes. Het is ook een halve eeuw later nog een virtuoze vertelling over onthechting en vervreemding, en een elegante manier om de totale burn-out in woorden te vatten. Maria’s ex-man Carter is een regisseur op de rand van de doorbraak. Ooit volgde hij haar, voor een fi lm die hij simpelweg ‘Maria’ noemde, een tijdje bij haar dagelijkse bezigheden. ‘Maria bij een modeshow, Maria die op een feestje lag te slapen op een bank, Maria die aan de telefoon ruziemaakte over een rekening van Bloomingdale’s, Maria die wiet stond te zeven, Maria die zat te huilen in de metro.’ Maar in ‘Het spel meespelen’ leren we haar pas veel later kennen, tijdens haar periode in het gekkenhuis. De vraag die tussen de meeste regels blinkt: aan welke kant van het hek zouden de grootste gekken zitten? Tussendoor rouwt Maria om haar dochter Kate, die van haar is weggenomen en in een instelling wordt behandeld voor ‘een afwijkend chemisch sto e in haar brein’: die zachtere, rondere passages vormen de emotionele kern van dit boek. Alleen jammer dat fans, recensenten en collega’s van Joan Didion (86 intussen, en vijfentwintig jaar na haar laatste roman) de laatste jaren een halfzachte heilige lijken te willen maken – hoe gaan die dingen? Het is een pruik die haar niet staat. De schrijfster Didion is in de eerste plaats een sluipmoordenaar, één van de stijlvolste cynici van de ‘Mad Men’-era, een hypergetalenteerd takkewijf, een even verleidelijke als vlijmscherp fulminerende vamp.

Verberg tekst

Joan Didion (Sacramento, 1934) schreef deze roman in 1970. De vraag of dit werk een roman genoemd kan worden is gerechtvaardigd. De schrijfster geeft in 84 korte maar zeer indringende scenes een sfeertekening van het leven van een gemankeerde actrice in Beverly Hills in de jaren zestig. Een oppervlakkige wereld zonder enige diepgang waar alles om de gepolijste buitenkant draait. Maar ondanks het feit dat er in dit werk nauwelijks sprake is van een intrige, is de schrijfster er uitstekend in geslaagd de sfeer zodanig op papier te zetten dat de lezer zich bijna gedwongen voelt verder te lezen. Maria, een voormalig model en werkloze actrice, vertelt in de 84 scenes over haar vaak uitzichtloze leven. Ze heeft een emotionele inzinking en ze is onderweg naar een abortuskliniek. Haar huwelijk is gestrand en het contact met haar dochtertje is beperkt. Het filmwereldje waarin ze verkeert, is geestdodend oppervlakkig en onecht. Het is een leven vol zelfdestructie en seks. Een beeldend en boeiend beschreven leven van uitzichtloosheid. Verberg tekst

De 31-jarige Maria Wyeth zit in de auto, onderweg om een illegale abortus te ondergaan. Haar man heeft erop aangedrongen - het kind is niet van hem. De contactpersoon, die haar na veel gedoe en geheimzinnigheid naar de locatie van de dokter leidt, zit op de passagiersstoel. "Laat me je één vraag stellen, oké?", zegt de man naast haar. Maria knikt en knijpt in het stuur. "Rijdt dit ding een beetje zuinig? Of niet?"

In de openingsscène van de tweede roman van Joan Didion, Het spel meespelen (Play It As It Lays), vertelt Maria over haar verblijf in een psychiatrische instelling. De vrouw, voormalig model en werkloos actrice, heeft een emotionele inzinking gehad. Haar huwelijk is voorbij en het contact met haar dochtertje is beperkt. Daarna nemen Helene, 'een vriendin', en Maria's ex kort het woord. Samenvatting: Maria was altijd al een moeilijk type. Uit de 84 korte, visueel indringende scènes die volgen, verteld vanuit de derde persoon, blijkt hoe Maria in de instelling terecht is gekomen.

De Californische filmkringen waar ze in verkeert, de onderlinge relaties en onderwerpen van gesprek zijn gekmakend in hun geesteloosheid. Niemand is oprecht in elkaar geïnteresseerd, iedereen zit aan de kalmeringsmiddelen. Maria bezoekt wat feestjes, rijdt maar een beetje doelloos over de snelweg en heeft seks met wie zich aandient. Wat maakt het ook uit.

Veel om op terug te grijpen is er ook niet. Silver Wells, het plaatsje in Nevada waar ze is opgegroeid, bestaat niet meer. Maria's ouders zijn overleden. "Ik weet wat 'niets' betekent, en blijf toch meespelen."

Didion werd in 1934 geboren in Sacramento, Californië - een staat waar ze thuis was en, misschien ook om die reden, vaak met minachting over schreef. Toen ze 22 was, vertrok ze naar New York om bij het tijdschrift Vogue te gaan werken, acht jaar later keerde ze terug. Ze trouwde met John Gregory Dunn en had vooral succes met haar essaybundels. Haar tweede roman Het spel meespelen werd gepubliceerd in 1970 en twee jaar later uitgebracht als film. Haar grootste commerciële succes behaalde ze in 2005 met Het jaar van magisch denken (The Year of Magical Thinking), Didions memoires over het jaar na de dood van haar man. Het werd geprezen als 'handboek voor de rouw' en ze won er de National Book Award mee.

Het spel meespelen, dat wat minder toegankelijk is voor het grote publiek, heeft niet echt een plot. Het is vooral een sfeer. Denk aan Reves De avonden: een genadeloos tijdsbeeld, subliem opgeschreven. Maar een onverdeeld plezier om te lezen? Mwah. En toch. Dat laveloze, verveelde, jezelf het ongeluk in storten in een Amerikaanse woestijn heeft ook een bepaalde aantrekkingskracht. Het is ook de fundering van het personage van de populaire Amerikaanse zangeres Lana del Rey: 'Been tryin' hard not to get in trouble, but I, I've got a war in my mind. I just ride. Just ride.' En dan achterop de motor bij een of andere foute vent, flesje whisky erbij. Zelfdestructie heeft er weleens minder sexy uitgezien.

Als de abortus is uitgevoerd en de arts Maria nog wat pillen heeft toegestopt, rijdt de contactpersoon weer met haar mee terug naar de parkeerplaats waar ze hadden afgesproken. De man heeft de tijd waarin Maria werd behandeld op een aangename manier doorgebracht. "Je hebt een goeie film gemist", zegt hij.

Vert. Corine Kisling. Arbeiderspers; 208 blz. € 20.

Verberg tekst