De modus operandi van detective Heterdaad is precies zoals zijn toepasselijke naam al suggereert. Hij duikt steeds op het juiste moment, op de juiste plek op, en betrapt onverlaten zodoende altijd op heterdaad. Tegenover deze doortastende detective kan de crimineel in kwestie alleen maar onmiddellijk bekennen. 'Kip, ik heb je!', roept detective Heterdaad, waarop de boeven hun hoofd laten hangen en zeggen: 'Heterdaad, je bent goed, te goed.'

In Heterdaad van Johan Harstad krijgen we vijftien ultrakorte misdaadromans van ene Frode Brandeggen voorgeschoteld. Voordat deze goed en wel begonnen zijn, is de dader al in de boeien geslagen en detective Heterdaad alweer op weg naar huis; van getreuzel houdt hij niet. Precies het soort verhaal dat absoluut ongeschikt is voor een misdaadroman, omdat het de gouden regel van de misdaadliteratuur aan de wilgen hangt: er is geen mysterie.

Viering van het ordinaire

Na het eerste hoofdstuk - twaalf zinnen - vermoed je dat Frode Brandeggen mogelijk lijdt aan literaire opstartproblemen. Na hoofdstuk twee - acht zinnen - moet je al tot de conclusie komen dat het hem niet ontbreekt aan humor, maar wel aan schrijftalent. 'Opeens hoorde hij een geluid. Maar hij zag niets. Hij deed zijn ogen open. Dat hielp.'

Slapstickhumor, houd-de-dief-taal en nauwelijks een verhaallijn: zo kennen we Johan Harstad niet. De Noor, naast schrijver ook grafisch ontwerper, schreef Heterdaad in dezelfde periode dat hij aan zijn magnum opus werkte, het 1.229 pagina's tellende Max, Mischa & het Tet-offensief, waarvoor hij, samen zijn vertalers Edith Koenders en Paula Stevens, eind oktober de Europese Literatuurprijs kreeg uitgereikt. In die indrukwekkende pil roept hij het (liefdes)leven van een theaterregisseur op in paginalange zinnen, zo melodieus dat je erin meegezogen wordt en pas weer ademhaalt als de punt gezet is.

Maar dit kan Harstad dus óók nog: slechte detectives schrijven - misschien om even te kunnen lachen na en tijdens het werken aan het heel mooie, maar ook soms heel zware epos. Om de pret te vergroten voert Harstad na die vijftien misdaadverhalen nog iemand op: de letterkundig geleerde Bruno Aigner, die de misdaadauteur Brandeggen geniaal vindt en ons daarvan met talloze voetnoten wil overtuigen. Deze annotator, of voetnotenman, zorgde ervoor dat het thrilleroeuvre van zijn goede vriend Frode Brandeggen postuum werd uitgegeven, inclusief zijn eigen 252 (zeer subjectieve) voetnoten.

We moeten Brandeggen leren lezen, vindt zijn vriend Aigner, en begrijpen dat we te maken hebben met een avant-gardistische schrijver die de 'Mouvement artistique du banalisme' volledig beheerste: de kunst van het weglaten, de viering van het ordinaire in de Franse zin des woords.

Thrillerhelden vond Brandeggen bijvoorbeeld nodeloze tijdverspillers, schrijft hij in een van de voetnoten. Al die talloze mogelijke verdachten, dat gelanterfant maar niet echt willen kijken, en dan die vreselijke neiging om de plot uit te smeren over honderden pagina's. Lezers willen toch niet als honden achter iemand met een koekje in zijn hand aanlopen die achteruit loopt?

Aigner ontleedt het 'fenomeen' Brandeggen voor ons met eindeloze details over het leven van zijn vriend: het wel of niet bezitten van een of twee ochtendjassen, hoe hij zijn koffie dronk, hoe vreselijk zijn vader was, het worstenwater waarin hij zijn handen graag liet weken. Maar ook zijn oordeel over het werk op literair en wetenschappelijk niveau en de Heterdaad-serie in het licht van de geschiedenis van de misdaadroman. We steken van die Aigner bij vlagen best wat op, en het is noodzakelijk de voetnoten simultaan met de hoofdstukken te lezen.

Leugenaar

Heterdaad is een buitengewoon geslaagde satire. Naarmate het boek vordert, begint de annotator steeds vrijelijker over zijn eigen leven te vertellen. 'Hier ben ik. Hier. Ik', begint hij voetnoot 148. Hij bekent dat hij niet meer opgesloten wil zitten tussen zijn voetnoten maar gezien wil worden, als mens. We krijgen zelfs een biografie over Aigners leven, inclusief foto, en we lezen over een reis die hij ooit door Australië maakte, waarop hij een aantal voetnoten later terugkomt om te bekennen dat hij gelogen heeft en nooit in Australië is geweest.

Kijk gerust eens in de spiegel, lijkt Harstad te willen zeggen. Niet alleen de annotator vreest voor een leven in de schaduw - en hier komt zowaar het grote thema uit al het werk van Harstad aan de oppervlakte: gaan wij niet allemaal gebukt onder de angst om over het hoofd gezien te worden?

Bezorgd door Bruno Aigner, Podium, 240 p., 20,50 euro. Vertaald door Paula Stevens.

Verberg tekst

In Heterdaad van Johan Harstad krijgen we vijftien ultrakorte misdaadromans van ene Frode Brandeggen voorgeschoteld. Voordat deze goed en wel begonnen zijn, is de dader al in de boeien geslagen en detective Heterdaad alweer op weg naar huis; van getreuzel houdt hij niet. Precies het soort verhaal dat absoluut ongeschikt is voor een misdaadroman, omdat het de gouden regel van de misdaadliteratuur aan de wilgen hangt: er is geen mysterie.

Na het eerste hoofdstuk, twaalf zinnen, vermoed je dat Frode Brandeggen mogelijk lijdt aan literaire opstartproblemen. Na hoofdstuk twee, acht zinnen, moet je al tot de conclusie komen dat het hem niet ontbreekt aan humor, maar wel aan schrijftalent. 'Opeens hoorde hij een geluid. Maar hij zag niets. Hij deed zijn ogen open. Dat hielp.' Slapstickhumor, houd-de-dief-taal en nauwelijks een verhaallijn: zo kennen we Johan Harstad niet. De Noor, naast schrijver ook grafisch ontwerper, schreef Heterdaad in dezelfde periode dat hij aan zijn magnum opus werkte, het 1.229 pagina's tellende Max, Mischa & het Tet-offensief waarvoor hij, samen zijn vertalers Edith Koenders en Paula Stevens, eind oktober de Europese Literatuur Prijs kreeg uitgereikt. In die indrukwekkende pil roept hij het (liefdes)leven van een theaterregisseur op in paginalange zinnen, zo melodieus dat je erin meegezogen wordt en pas weer ademhaalt als de punt gezet is.

Maar dit kan Harstad dus óók nog: slechte detectives schrijven - misschien om even te kunnen lachen, na en tijdens het werken aan het heel mooie, maar ook soms heel zware epos. Om de pret te vergroten voert Harstad na die vijftien misdaadverhalen nog iemand op: de letterkundig geleerde Bruno Aigner, die de misdaadauteur Brandeggen geniaal vindt en ons daarvan met talloze voetnoten wil overtuigen. Deze annotator, of voetnotenman zorgde ervoor dat het thrilleroeuvre van zijn goede vriend Frode Brandeggen postuum werd uitgegeven, inclusief zijn eigen 252 (zeer subjectieve) voetnoten.

We moeten Brandeggen leren lezen, vindt zijn vriend Aigner, en begrijpen dat we te maken hebben met een avant-gardistische schrijver die de 'Mouvement artistique du banalisme' volledig beheerste: de kunst van het weglaten, de viering van het ordinaire in de Franse zin des woords.

Thrillerhelden vond Brandeggen bijvoorbeeld nodeloze tijdverspillers, schrijft hij in een van de voetnoten. Al die talloze mogelijke verdachten, dat gelanterfant maar niet echt willen kijken en dan die vreselijke neiging het plot uit te smeren over honderden pagina's. Lezers willen toch niet als honden achter iemand met een koekje in zijn hand aanlopen die achteruit loopt?

Aigner ontleedt het 'fenomeen' Brandeggen voor ons met eindeloze details over het leven van zijn vriend: het wel of niet bezitten van een of twee ochtendjassen, hoe hij zijn koffie dronk, hoe vreselijk zijn vader was, het worstenwater waarin hij zijn handen graag liet weken. Maar ook zijn oordeel over het werk op literair en wetenschappelijk niveau en de Heterdaad-serie in het licht van de geschiedenis van de misdaadroman. We steken van die Aigner bij vlagen best wat op, en het is noodzakelijk de voetnoten simultaan met de hoofdstukken te lezen.

Heterdaad is een buitengewoon geslaagde satire. Naarmate het boek vordert, begint de annotator steeds vrijelijker over zijn eigen leven te vertellen. 'Hier ben ik. Hier. Ik.' begint hij voetnoot 148. Hij bekent dat hij niet meer opgesloten wil zitten tussen zijn voetnoten maar gezien worden, als mens. We krijgen zelfs een biografie over Aigners leven, inclusief foto, en lezen over een reis die hij ooit door Australië maakte, waarop hij een aantal voetnoten later terugkomt om te bekennen dat hij gelogen heeft en nooit in Australië is geweest.

Kijk gerust eens in de spiegel, lijkt Harstad te willen zeggen. Niet alleen de annotator vreest voor een leven in de schaduw - en hier komt zowaar het grote thema uit al het werk van Harstad aan de oppervlakte: gaan wij niet allemaal gebukt onder de angst om over het hoofd gezien te worden?

****

Uit het Noors vertaald door Paula Stevens. Podium; 240 pagina's; € 20,50.

Verberg tekst

Deze bundel bevat vijftien microdetectiveromans die ook gezien kunnen worden als korte verhalen van de fictieve auteur Frodo Brandeggen (1970-2014) die ooit een lange, miskende avantgardistische roman schreef en nu met microromans een ander publiek wil aanspreken. Die microromans gaan over privédetective Heterdaad die daadkrachtig optreedt tegen de misdaden waarmee hij wordt geconfronteerd. Zo pakt hij in het eerste verhaal een man op die gaat inbreken, in het vijfde een concertpianist die zijn vrouw op de kermis doodschiet en staat hij in het twaalfde tegenover een moordenaar die zich voordoet als hemzelf. Daarna volgen 100 pagina’s uitgebreide noten met achtergrondinformatie over de fictieve auteur, zijn werk, bedoelingen en verwijzingen. De Noorse (toneel)schrijver (1979) debuteerde in 2005 met de in veel talen vertaalde roman ‘Buzz Aldrin, hvor ble det av deg i alt mylderet?’ (in Nederlandse vertaling ‘Buzz Aldrin, waar ben je gebleven?‘). Voor ‘Max, Mischa en het Tet-offensief’ kreeg hij de Europese Literatuurprijs 2018. Deze goed vertaalde bundel is een originele, droogkomische pastiche die niet alleen een plezier is om te lezen, maar ook met duidelijk plezier is geschreven. Verberg tekst

Na zijn alom bejubelde 'Max, Mischa & het Tet-offensief' pakt de Noor Johan Harstad nu uit met iets totaal anders. Want 'Heterdaad' is eerder een literaire farce dan een serieuze roman. De schrijver heeft zich zichtbaar vermaakt met het schrijven van dit merkwaardige boekwerkje. En wat meer is, ook de lezer amuseert zich kostelijk tijdens zijn tocht doorheen deze verrassende bladzijden, die satirisch, grotesk en tragikomisch tegelijk zijn.

Een inleiding leert ons dat het boek geschreven zou zijn door de fictieve auteur Frode Brandeggen (1970-2014). Volgens de 'biografie' aan het begin van het boek schreef Brandeggen ooit een avant-gardistische roman van zomaar eventjes 2322 pagina's: 'Konglomeratische adem'. Maar niemand kocht dit onleesbare boek, zodat uitgeverij Gyldendal zich genoodzaakt zag de hele oplage te vernietigen. Die teleurstelling zou Brandeggen later compenseren door op zoek te gaan naar een vorm die 'een groter publiek zou aanspreken'. Het leidde tot vijftien microromans rond privédetective Heterdaad. Met een ferme knipoog laat de 'biograaf' ons weten dat Brandeggen zijn inspiratie haalde bij het Franse 'Mouvement artistique du banalisme', 'een literaire beweging die het weglaten, het vermoorden van de spanning en het benadrukken van het onbetekenende hoog in het vaandel had staan'.

En inderdaad, de vijftien uiterst korte romans rond detective Heterdaad zijn van elke spanning ontdaan: de detective is altijd gewoon toevallig op de plaats van de misdaad, ziet daar een boef en rekent die zonder enige vorm van weerstand in, veelal onder het prevelen van de vermanende bezwering dat hij naar de gevangenis moet. Natuurlijk is dat vreemd, saai zelfs. Maar het plezier zit in de voetnoten, geschreven door de ook al fictieve notenschrijver Bruno Aigner, die Brandeggen heeft ontmoet en nu zijn nagelaten romans bezorgt en annoteert. Via die voetnoten leren we alles over de bizarre opzet. In 'Heterdaad zit erbovenop' staat letterlijk: 'Hij deed zijn ogen open. Dat hielp.' Daarop commentarieert Aigner dat we hier te maken hebben met Brandeggens kritiek op de misdaadliteratuur, 'waar de lengte van de boeken te wijten is aan het gegeven dat de detective de tijd van de lezer mag verspillen door niet goed om zich heen te kijken.' En nog: 'Hij vond alle dwaalsporen en talloze mogelijke verdachten vermoeiend.' Helemaal ironisch wordt het als Aigner beweert: 'De zaak wordt opgelost voordat je de kans krijgt je te vervelen.' Brandeggens uitdrukkelijke bedoeling is dan ook om misdaadromans te schrijven voor mensen die houden van misdaadromans, maar niet van lezen. Weer elders vernemen we dat Brandeggen sterk gekant is tegen het 'show, don't tell'-dogma', omdat 'de lezer wel iets beters te doen heeft dan tussen de regels door te moeten lezen'. Dus heeft hij dit dogma vervangen door het 'Tell'em like it is'-model.

Harstads hele insteek beoogt natuurlijk een stevige kritiek op het winstbejag van uitgeverijen, die liever commercieel goedlopende thrillers uitgeven dan serieuze romans, maar ook de avant-garde-roman krijgt fijne vegen uit de pan. Tussen alle literaire theorieën door, vernemen we ook het een en ander over Brandeggens achtergrond. Hij wordt tragisch neergezet als het kind van een compleet gestoorde vader, iemand die haat koestert tegenover zowat alles wat er bestaat, niet in de laatste plaats zijn zoon, die hij zijn hele jeugd lang vernedert en beschimpt.

'Heterdaad' is misschien niet meteen een echte 'must read' het blijft wel een erg geestig intellectueel spel rond commerciële en 'serieuze' literatuur, alter ego's en de verhouding tussen fictie en werkelijkheid. Harstads ironische aanpak, die tot uitdrukking komt in perfect geformuleerde, ontluisterende observaties, werkt verleidelijk. Minder aantrekkelijk is de lectuur in letterlijke zin, want met pakweg een eindnoot om de twee romanzinnen, blijf je aan het bladeren.

oordeel

Geestig, intellectueel spel met genres.

Vert. Paula Stevens Podium; 240 blz. € 20,50.

Verberg tekst