Herfst 2012. De 35-jarige theaterregisseur Max Hansen maakt in een hotelkamer in Minneapolis de balans op van zijn leven. Max is mentaal uitgeput. Hij schrijft tegen het vergeten - niet dat zijn verhaal zo uitzonderlijk is, maar 'het waren onze levens, ze waren met elkaar verbonden en ik ben zo bang ze kwijt te raken.' Er is veel te vertellen.

Als kind speelt Max in het Noorse Stavanger veldslagen uit de Vietnamoorlog na. Nadat zijn vader zich tot piloot heeft omgeschoold, emigreren zijn communistische ouders naar de Verenigde Staten. Daar is Max vooral eenzaam. Tot hij Mordecai leert kennen, met wie hij een fascinatie deelt voor de legendarische Vietnamfilm Apocalypse now. Ze willen allebei acteur worden. Via Mordecai ontmoet Max de kunstenares Mischa. Ze is zeven jaar ouder, maar hun romance is 'stevig verankerd in waanzin'. Mischa en Max raken in contact met Ove, de met de noorderzon vertrokken broer van Max' vader. Ove heeft in Vietnam gediend en zijn naam veranderd in Owen. Hij werkt als muzikant in New York. Owen, Max en Mischa wonen jaren samen in het legendarische Apthorp-gebouw.

Een motto van Sonic Youth

Max, Mischa & het Tet-offensief is veel: liefdesverhaal, tijdsdocument en coming-of-ageroman tegelijk. Het is ook een ode aan die ' day dreaming days in a daydream nation' - met dank aan Sonic Youth, dat het motto voor de roman leverde. Harstad roept op om de tijd 'waarin alles zo belangrijk en betekenisvol leek te zijn', vooral niet op te geven.

Tot slot is het een briljant gesamtkunstwerk. Harstad ontwierp zelf de cover en bedacht Mischa's hyperrealistische schilderijen, de daarbij horende quasi-academische analyses en de uitgewerkte plots van Max' fictieve toneelstukken - bij de Noorse versie van het boek zelfs tot affiches toe. Max, Mischa & het Tet-offensief is een wonderlijke samensmelting van theater, literatuur, beeldende kunst en muziek.

De perfecte roman is het niet. Harstads associatieve schrijfstijl is soms slordig, hij worstelt al eens met het vertelperspectief, sommige passages zijn langdradig en er zijn behoorlijk wat losse eindjes. Maar dat zijn details.

Max, Mischa & het Tet-offensief past in het stramien van Harstads uitstekende eerdere romans Buzz Aldrin (2006) en Hässelby (2009): een naïeve ik-verteller verweeft zijn eigen kleine verhaal met een groter maatschappelijk verhaal. In Buzz Aldrin was dat de maanlanding, in Hässelby het verval van de Zweedse sociaaldemocratie. De achtergrond van Max, Mischa & het Tet-offensief is de periode van de Vietnamoorlog over 9/11 tot de kredietcrisis. Harstads romans spelen in een tijd waarin van de grote ideologieën alleen nog de verhalen resten.

Die maatschappelijke laag is essentieel, in tegenstelling tot bij zijn bekendere landgenoot Karl Ove Knausgård. Max heeft een stevig politiek bewustzijn meegekregen van zijn vader. In zijn toneelstukken analyseert hij 'het ware wezen van de vrijemarkteconomie'. Maar tegelijk is hij doordrongen van het besef: 'Ik denk vaak dat ik een kind was van de laatste generatie die meende dat ze een verschil kon maken; ik hoor bij de eerste generatie die begreep dat dat helemaal niet het geval was.'

Verlangen naar onzichtbaarheid

Harstads universum is ongenadig: God bestaat niet en van liefde en kunst is ook niet noodzakelijk verlossing te verwachten. Hooguit zijn er nog iconen als Buzz Aldrin, maar ook die kunnen de leegte niet vullen - dus ze zullen onvermijdelijk wegdeemsteren. Max, Mischa & het Tet-offensief verwijst uitvoerig naar de zoektocht van kapitein Willard naar de ontaarde halfgod Kurtz in Apocalypse now.

Harstads personages zijn zelden helden. Ze blijven onbeslist of slaan op de vlucht. Ze trekken zich terug in de schaduw en verlangen naar onzichtbaarheid. 'Nu ben je een van ons; mensen zonder bestemmingsplan', zegt Mischa tegen Max.

Max is nooit naar Noorwegen teruggekeerd, uit 'angst dat alles er nog zou zijn' en dat hij 'het dan wederom moest verlaten'. Dit is een verhaal over ontheemding. De verhuizing van het gezin Hansen naar de VS past in een traditie van Noorse immigratie. De vraag is: wat laat je achter? En hoe lang kan je wegblijven voor het te laat wordt om terug te keren?

Vluchten is geen oplossing

Escapisme is een constante bij Harstad, of het nu richting de ­Faeröer, Hässelby of de maan is. In Max, Mischa & het Tet-offensief zit het escapisme niet alleen in de vele verhuizingen, maar ook in Max' romantische gedweep met Apocalypse now. Vluchten lijkt een vorm van radicale vrijheid, maar het is zinloos: het is onmogelijk 'om te ontsnappen aan jezelf en je eigen hoofd, je eigen gedachten, je eigen angsten'.

Harstad is een iconoclast. Hij maakt niet alleen komaf met allerlei iconen, maar slaat ook de illusie kapot dat vluchten een oplossing is. Het escapisme van de nieuwe mens is niet alleen zinloos, maar ook gevaarlijk. Max komt terecht in de dodelijke orkaan Sandy. Bij zijn redding door een helikopter denkt hij: 'Na tweeëntwintig jaar in het veld word ik eindelijk uit de jungle gehaald.'

Harstad was altijd hoopvol, omdat alles pas echt ophoudt als je opgeeft, maar dit boek is opvallend donker.

Door zijn magnetiserende schrijfstijl, zijn absurde humor, zijn maatschappelijke betrokkenheid, de vele verwijzingen en gulle vormexperimenten is Harstad een van de interessantste schrijvers van deze tijd.

Max, Mischa & het Tet-offensief krijgt nog een extra betekenislaag door de theaterstukken. 'We zingen deze liederen', zegt Max, 'we maken deze voorstellingen omdat we erachter proberen te komen waarom we doen wat we doen.' Die wereld, waarin alleen nog de verhalen resten en waaraan we nooit echt kunnen ontsnappen, is namelijk de onze. Uiteindelijk draait het om de vraag wat het betekent mens te zijn. Een tip van de sluier: 'Mens zijn is een fulltimebaan.'

Vertaald door Edith Koenders en Paula Stevens, Podium, 1.232 blz., 29,99 € (e-boek 14,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Max, Mischa & Tetoffensiven'.

Verberg tekst

De jonge Max brengt zorgeloze vakantiedagen door in Stavanger. Samen met zijn vriendjes oorlogje spelen op een braakliggend terrein, met één oor luisteren naar de dichterbij sluipende Vietcong, het andere alert voor de ‘Etenstijd!’ roepende moeder. Hij kent ze allemaal vanbuiten, de Vietnamfilms, van Born on the 4th of July tot Full Metal Jacket , maar Apocalypse Now steekt erbovenuit. Die film zal hij zijn hele leven meedragen.

Voor vakantieblues heeft Max geen tijd. Terwijl zijn kameraden hun benen weer onder de lessenaar schuiven, emigreert hij samen met zijn zus en ouders naar Amerika – zijn vader is piloot en internationale vluchten verdienen beter.

Aanvankelijk is het balen, een nieuw land, een nieuwe school en een vader die almaar vaker uit beeld verdwijnt, maar gelukkig ontmoet hij Mordecai, een Joodse jongen die worstelt met zijn ontluikende homoseksualiteit. Wat hen bindt: die ene film van Francis Ford Coppola, en Mischa, de jonge kunstenares op wie Max stapelverliefd wordt. Terwijl zij schildert, raken Max en Mordecai in de ban van het theater. Max zal regisseur worden, Mordecai een gevierd acteur.

En dan is er nog de geheimzinnige oom Owen, die jaren geleden uit Noorwegen vluchtte en, in de hoop een greencard te krijgen, naar Vietnam vertrok voor zijn tour of duty . Eigenlijk had hij jazzpianist willen worden, maar het ontbrak hem aan improvisatietalent. Later raakte hij op miraculeuze wijze aan een groot appartement in de Upper West Side en kon hij als pianobouwer aan de slag in een fabriek. Nog later vervoegen Max en Mischa hem in New York. Max’ producties lokken vooralsnog geen volk, maar Mischa’s hyperrealistische schilderijen worden een hype in de kunstscene – wie had ooit gedacht dat Kim Gordon haar galerie zou binnenstappen om een doek te kopen waar godbetert een wasmachine op afgebeeld staat? Mordecai heeft het moeilijker en moet in LA aan de bak, de stad waar iedereen ober/ acteur is en waar openlijke homoseksualiteit zijn kansen op grote rollen danig doet slinken.

Op dat punt opent Johan Harstad zijn roman. Max is op tournee met Better Worlds through Weyland-Yutani , een succesproductie die het kapitalisme op de korrel neemt via een thema dat hij uit Alien oppikte: hoe reageert de raad van bestuur als een van zijn ruimteschepen een levensgevaarlijke maar potentieel winstgevende xenomorph ontdekt? Het is een van de vele pientere ideeën die Harstads deurstopper van een roman boeiend maken. Max’ theaterproducties zijn slim ingebed in de tijdsgeest en Mischa’s schilderijen van 9/11-puin zorgen voor de nodige controverse. Zo loodst Harstad je door de Amerikaanse geschiedenis zonder essayistisch te worden en via de fictie van Apocalypse Now kan hij iets vertellen over het oorlogstrauma van Vietnam zonder alle platgetreden paden nog eens te bewandelen.

Daarvoor moet hij wel een beroep doen op goede lezerswil. Af en toe stapt hij wel heel luchtig over de oorlogsgruwel heen en ook de toevalligheden stapelen zich soms iets te hoog op. Veel strijd hoeven Max en Mischa niet te voeren: succes is instant, geld komt uit de lucht gevallen, luxeappartementen blijken spotgoedkoop te zijn. Ook verhaaltechnisch laat hij soms steken vallen: het is een compleet raadsel waarom hij Max een zus heeft gegeven, Ulrikke – naar Ulrike Meinhof – want ze komt in die twaalfhonderd pagina’s amper voor; de episode over Owen in Australië bungelt er maar losjes bij en wat Mordecai in Boedapest uitvreet, komen we niet te weten.

Maar die euvels bederven het leesplezier niet, zo verslavend zijn de avonturen van Max en Mischa wel. Het lijkt erop dat Harstad het ideale zomerboek heeft afgeleverd.

***

Podium (oorspronkelijke titel: Max, Mischa & Tetoffensiven), 1230 blz., € 29,99.

Verberg tekst

Dit indrukwekkende levensverhaal speelt zich onder andere af in Noorwegen en Amerika. Als Max Hansen klaar is met de basisschool besluiten zijn ouders vanuit de Noorse stad Stavanger te emigreren naar Long Island (VS). Na een periode van eenzaamheid, krijgt Max een goede vriend, Mordecai. Op zijn zestiende leert Max de zeven jaar oudere kunstenares Mischa kennen. Een innige liefdesrelatie bloeit op. Ook ontmoet hij zijn oom en oorlogsveteraan Owen. Thema´s zijn de Vietnamoorlog, Noorwegen als olieland, sport, gezinsleven, vriendschap, homoseksualiteit, liefde, communisme, New York, theater, (piano)muziek, film en schilderkunst. Maar het allerbelangrijkste thema is toch wel emigreren en de consequentie daarvan: ontworteld of ontheemd zijn. Een meeslepende, allesomvattende roman die ondanks zijn zwaarte en meer dan 1200 pagina´s tellende omvang moeilijk weg te leggen is. Wat een veelheid aan feiten en kennis is er in dit boek gegoten! Soms wel erg uitgebreide opsommingen. De Noorse auteur (1979) heeft meerdere titels op zijn naam staan en brak door met de cultroman 'Buzz Aldrin, waar ben je gebleven?'. Verberg tekst