Het is gedurfd, en de onverschrokken schrijver Joke van Leeuwen (70) doet het: een verhaal schrijven waarin een man aan het woord is die zijn vrouw mishandelt.

Al op de eerste bladzijde wordt de toon gezet, als hij over zijn eerste vrouw, de moeder van zijn enige kind Lotta, vertelt: 'Ik begon weer te roken, wat die vrouw irritant vond en slecht voor het kind, maar als ik wil roken, ben ik vrij om te roken. Nu is Lotta zestien, ik heb haar sinds haar zevende niet meer gezien.' De vader houdt van zijn kind, zegt hij, en ook van zijn nieuwe vrouw, maar ze irriteren hem voortdurend, door hun gehuil of door hun gezeur. En dat geeft hem een vrijbrief om zich te misdragen.

De (naamloze) man is schilder en vindt zichzelf net zo vernieuwend als Van Gogh, en net zo miskend. In werkelijkheid komt hij niet verder dan een expositie in een nieuw buurtrestaurant, waar hij één schilderij verkoopt. Hoe getergder hij is, hoe meer reden hij ziet om zijn vrouw te vernederen. Dat het niet goed voor hem kan aflopen heb je als lezer meteen door, want Van Leeuwen beschrijft heel raak hoe krom de man redeneert: zo denkt hij dat Lotta als peuter met opzet langzaam at, om hem te treiteren. Het leidt tot zijn enige succesvolle reeks portretten, van bekende mensen met een besmeurde smoel.

Zigi, zijn nieuwe vrouw, valt bij hem vooral in de smaak vanwege haar 'donkere, golvende haren', haar 'prachtige bruine ogen' en haar lichaam. Dat ze een succesvol ensemble-violiste is die af en toe in het buitenland optreedt, en dus het inkomen verdient, roept vooral afgunst bij hem op: 'Ik was trots op haar, dat zei ik tegen anderen (...) al zou ik me, maar dat zei ik er niet bij, zelf nooit willen laten bepalen door één instrument.'

Ze studeert zo vaak dat er een Geigerfleck in haar nek zit, en dat ergert hem, net als haar oefensessies: 'Ik wilde stilte als ik stond te schilderen.' Als ze in bad zit, bonkt hij op de deur, want ze mag die niet op slot doen, en ze moet altijd paraat staan om zijn pas voltooide schilderijen te komen bewonderen. 'Een kunstenaar heeft iemand met toewijding nodig,' een referentie aan Van Goghs schoonzus die hem beroemd maakte, 'toewijding en tepels'.

Terugblik

Kortom: hij is een lul. En Van Leeuwen laat deze man de hele roman - qua formaat eerder een novelle - treffend aan het woord om zijn eigen neergang te observeren. Toch heeft de beperking van het perspectief ook nadelen. Zo begrijp je niet waarom deze interessante en leuke vrouw ooit met deze man getrouwd is. Er moet iets zijn waardoor hij ook charmant of aantrekkelijk voor haar is geweest, maar wat?

Een terugblik op zijn jeugd maakt hem niet aardiger: zijn vader is al even vervelend als hij, als kind gooit hij het lievelingsbeeldje van zijn moeder kapot, als puber vindt hij 'alles en iedereen dom', als jonge vader mislukt hij faliekant. 'Mijn ouders hebben me het schreeuwen geleerd': verder komt hij niet qua zelfreflectie. Hij drinkt, moppert en liegt. Terwijl hij Zigi overlaadt met liefdesbetuigingen manipuleert hij haar zo dat ze aan zichzelf gaat twijfelen, een beproefde methode van vrouwenmishandelaars die in de psychologie 'gaslighting' wordt genoemd.

Hoe werkt zoiets? Van Leeuwen geeft overtuigende voorbeelden, zoals wanneer Zigi een border in de tuin beplant met rode zonnehoed, terwijl hij van witte bloemen houdt. Hij weet haar te overtuigen dat ze alleen maar aan zichzelf denkt, waarna zij zich schuldig voelt en witte fijnstraal plant. Interessant dat Van Leeuwen juist deze onuitstaanbare eendimensionale pestkop aan het woord laat, maar daardoor mis je wel de verfijnde humor en het verrassende taalgebruik van andere personages, die haar proza doorgaans zo aantrekkelijk maken.

Querido, 136 blz., € 17,50 (e-boek € 11,99).

Verberg tekst

Een roman over een man die met machteloze macht zijn vrouw probeert lief te hebben. Hij lijkt zichzelf ervan te willen overtuigen dat hij met reden woedend en jaloers kan worden, en dat terwijl hij haar regelmatig toevertrouwt zoveel van haar te houden. Zo mooi als de liefde begon, zo beklemmend wordt de manipulatie. Indringend en meevoerend geschreven. Joke van Leeuwen (Den Haag, 1952) is een bekende Nederlandse schrijver, acteur, dichter en vertaler. Ze schreef vele boeken. Haar werk werd in verschillende landen uitgegeven en won meerdere prestigieuze literaire prijzen, zoals de AKO Literatuurprijs (periode 1987-1996), de C. Buddingh'-prijs en de Constantijn Huygens-prijs.