'Gisteren ben ik doodgegaan, onverwacht en banaal, met mijn hoofd op een harde tegelvloer die een optische illusie vormt van kubussen.' In de hemel, die een beetje flauw beschreven wordt met paleizen, bloemen en fonteinen en zonder zwaartekracht, ontmoet Dinka haar Siamese tweelingzus die bij de geboorte overleed en die achttien jaar lang zéér aanwezig was net door haar afwezigheid. Want de overleden dochter wordt door de ouders geïdealiseerd, daar kan geen levend meisje aan tippen. 'Heel lang heb ik door mijn moeders glimlach en haar vertrouwde geur heen haar rouw geroken.'

Zoals de titel van het boek aankondigt, overschouwt Dinka haar leven, dat zich afspeelt in de jaren negentig. Dat tijdvak schetst Joke van Leeuwen door de tegenstelling tussen Dinka's ouders: de moeder geeft cursussen ademhalingstherapie, intuïtief schilderen en tenentherapie, de vader is een neoliberale bankdirecteur die zich aangetrokken voelt tot de tienervriendin van zijn dochter. Er is de totale zonsverduistering van 1999 en de angst voor de millenniumbug bij de overgang naar Y2K. Van Leeuwen roept de nineties geloofwaardig op, maar waarom het verhaal zich precies in deze periode afspeelt, is niet helemaal duidelijk.

Evenmin is het helder waarom Dinka het verhaal vanuit het hiernamaals vertelt. Ze springt af en toe heen en weer in de tijd en kan vanuit de hemel haar eigen crematie en de trieste achterblijvers zien, maar toch lijkt het vooral een overbodig en soms storend trucje.

Hier en daar lezen we mooie observaties: als kleuter wordt Dinka gestraft omdat ze geen clown uit wil prikken, want er bestaan toch scharen. In de hoek ontdekt ze dat de twee muren die er samenkomen in hetzelfde warme geel zijn geverfd maar door het licht dat erop schijnt toch verschillend lijken. 'Waardoor ik dus nooit kan weten of ik echt zie wat ik denk dat ik zie.'

Dinka is een typisch personage van Joke van Leeuwen: een buitenbeentje dat met bijzondere aandacht naar de wereld kijkt. Maar hoe ouder ze wordt, hoe minder interessant ze wordt. Centraal in haar leven staat Mier, een meisje dat opgroeit in een tehuis, zich moet prostitueren om aan geld te komen en per ongeluk in extreemrechtse kringen belandt. De twee hebben onmiddellijk een hechte vriendschap, die al snel overgaat in liefde. In Dinka's kamer proberen ze de Kamasutra-achtige houdingen uit die ze in een boekje van haar moeder hebben gezien.

Mijn leven als mens is een roman over grote emoties - het pijnlijke gemis van de tweelingzus en het bijbehorende gevoel niet genoeg te zijn, de symbiotische liefde voor Mier - maar ik voél het niet. Zo'n titel schept verwachtingen, maar diepe inzichten over wat het betekent mens te zijn geeft Van Leeuwen niet.

Querido, 196 blz., 20,99 € (e-boek 11,99 €).

Verberg tekst

Joke van Leeuwen (1952) schrijft naast poëzie ook romans en kinderboeken. In feite mengt ze in al haar werk steeds het ‘volwassene’ en het ‘kinderlijke’, op aangename en creatieve wijze. Ook in deze roman. Hoofdpersoon Dinka was deel van een Siamese tweeling, haar zusje (die Dinska zou heten) is bij de geboorte gestorven. Naast het litteken van de operatieve scheiding, is die ontbrekende ‘s’ het figuurlijke litteken van het deels onbewuste gemis. Ze groeit op als buitenbeentje (in een 'buitenbenig' gezin), vindt een 'buitenbenige' vriendin waar ze 'buitenbenig' veel van houdt. Dan sterft ze plots heel jong (18) en belandt in een ‘wachtzaal’ waar ze haar gestorven zusje ontmoet. Samen kijken ze terug naar hun niet-gedeeld verleden en naar de wereld die gewoon doordraait (o.a. met haar begrafenis). Serieuze thema’s als dood, gemis en discriminatie worden lichtvoetig besproken, zaken als geloof, new-age, zingeving, maatschappijkritiek krijgen een heerlijk ironisch sausje. Zelfs een volslagen agnost zal over alles heen de vele knipogen naar wat wij van de wereld maken, kunnen waarderen. Verberg tekst

Je moet er even van bijkomen, de eerste pagina's van Joke van Leeuwens nieuwe roman Mijn leven als mens. De hoofdpersoon maakt een dodelijk val, 'onverwacht en banaal, met mijn hoofd op een harde tegelvloer'. De arme Dinka, slechts achttien jaar, komt vervolgens in een 'wachtzaal' in de hemel terecht, een voorgeborchte waar de zielen van de doden zich verzamelen, ze wordt er tijdelijk herenigd met haar doodgeboren zus Dinka. Met Dinka vormde ze in de moederschoot een Siamese tweeling. 'Ze heeft op me gewacht, zegt ze, ze wil weten wat ik er beneden van heb gemaakt.'

Dat is het fijne van literatuur: alles mag, alles is mogelijk. Een dode hoofdpersoon die in de hemel bijkletst met haar Siamese-tweelingzus? Bring it on! Joke van Leeuwen is zoiets ook wel toevertrouwd. Als kinderboekenschrijver is ze allang gelauwerd, en ook uit haar recente romans voor volwassenen blijkt dat een rijke fantasie en psychologisch inzicht prima samengaan. De vraag is wel: waarom doet ze het? En werkt het?

Dinka vertelt over haar 'leven als mens', om te beginnen als foetus, hoe ze daar verstrengeld zit met haar zusje. Een denkende en voelende ongeboren baby, je kijkt er niet meer van op (lees Ian McEwans huzarenstukje Notendop). Van Leeuwen beschrijft mooi hoe Dinka als kind voelt hoe ze alsnog moet opboksen tegen een doodgeboren zusje: 'Je zusje zou vast niet zo stout hebben gedaan' zeggen haar ouders.

Het verhaal komt op gang op het moment dat Dinka de drie jaar oudere Mier ontmoet, een meisje dat in een tehuis zit omdat haar ontspoorde ouders niet voor haar kunnen zorgen. Even lijkt het erop dat Van Leeuwen een oude verhaaltroop van stal haalt: een gevaarlijke vriendschap met een vrijgevochten meisje brengt de hoofdpersoon naar de afgrond - die doodsmak op de tegelvloer blijft in je achterhoofd zitten. Maar het loopt anders, de meisjes verliezen elkaar enkele jaren uit het oog. Dinka kwijnt weg op op school, maar als ze Mier terugvindt worden ze geliefden, in weerwil van wat ouders, vrienden en buitenstaanders denken, in het licht van de toch-niet-zo-tolerante negentiger jaren.

Van tijd tot tijd keren we terug naar dat vreemde hemelse limbo. De entourage doet denken aan de recente Disneyfilm Soul, het gekrioel van de zielen is lichtvoetig en geestig: 'Iemand wil de nieuwelingen enquêteren, ze moeten op een schaal van 1 tot 10 hun tevredenheid uitdrukken over hun zojuist beëindigde leven'. Toch blijft de vraag knagen: waarom? Ik kwam op dit punt nog niet veel verder dan: het is een handige manier om een ik-verteller op haar leven te laten terugkijken - maar dat is niet genoeg rechtvaardiging voor zo'n rondleiding in een gefantaseerd hiernamaals.

Dat het niet goed afloopt met Dinka is bekend, de vraag is dus hoe het zover komt. Scherp en gevoelvol legt Van Leeuwen de haarscheurtjes in de relatie van de twee jonge vrouwen bloot. Mier heeft net even wat andere verwachtingen van de liefde dan Dinka. Zo vindt ze dat Dinka op kamers moet gaan wonen, dat ze zich niet te veel moet hechten aan haar. Dat ze alleen-zijn moet leren. Tja, daar zit ze dan in haar eentje: 'Aan mijn tweedehandsmeubels kleeft te veel verleden dat ik niet ken, ze staan erbij alsof ze niet weten wat ze is overkomen. Ik vraag me af hoelang het zal duren voor ik het alleen-zijn goed genoeg heb geleerd om het niet meer te hoeven kunnen.'

Het zijn dit soort observaties die Joke van Leeuwen zo'n goede schrijver maken. Ze kan in verbluffend eenvoudige zinnetjes een wereld van eenzaamheid en machteloosheid oproepen. Hoe een simpel begeleidend briefje van Mier bij een setje sleutels opeens een afscheidsbrief lijkt: 'Ze heeft er zo snel twee hartjes bij gekrabbeld dat die meer op winterwanten lijken.'

Ik moest bij dit boek meermaals denken aan de (verfilmde) roman Lovely Bones van Alice Sebold. Hierin kijkt een verkracht en vermoord meisje vanuit het voorgeborchte naar de aarde, waarbij ze moet proberen te verhinderen dat de moordenaar haar zusje te grazen neemt. De blik vanuit de hemel is in Lovely Bones essentieel voor het drama, in Mijn leven als mens is het een vertelvorm. Van Leeuwen schreef een gevoelvol verhaal over een tienerliefde, dat ze zonder dat lichtvoetig-absurdistische hiernamaals misschien te gewoontjes vond, of te Young Adult. Van mij had zonder wel gemogen, want de hemelse santenkraam kon mij niet overtuigen, net zomin als de ziel van de doodgeboren zus - terwijl de aardse Dinka diep ontroerend is.

Querido; 194 blz. €20,99.

Verberg tekst