Eind november 1943 ontmoetten Winston Churchill, Franklin D. Roosevelt en Jozef Stalin elkaar in de Iraanse hoofdstad Teheran in een poging om een front te vormen tegen de nazi's. Na de desastreuze Russische campagne tijdens operatie Barbarossa beseften de geallieerden dat de nazi's kwetsbaar waren. Roosevelt had geëist dat Duitsland zich 'onvoorwaardelijk' zou overgeven, iets wat Hitler openlijk afzwoer terwijl er achter de schermen wel contacten waren tussen de diverse partijen. De nazi's probeerden het geallieerde front uit elkaar te spelen, waarbij vooral de alliantie tussen Stalin en het westen onder druk gezet moest worden. Zo droegen de nazi's bewijzen aan dat het bloedbad van Katyn, waarbij in mei 1940 ruim vierduizend Poolse officieren werden vermoord, de verantwoordelijkheid van de Russische geheime dienst was, terwijl de Russen naar de Duitsers wezen. Toen de nazi's vernamen dat de Grote Drie elkaar zouden ontmoeten, leek het een evidentie voor sommige nazi-officieren om een aanslag te plannen in Teheran. Mochten zij tegelijk uitgeschakeld worden, dan zou dat voor ongekende chaos zorgen en zou een mogelijke invasie tenminste uitgesteld of zelfs verhinderd kunnen worden zodat de oorlog weer in hun voordeel zou kantelen.

Gin in het Witte Huis

De Schotse misdaadauteur Philip Kerr gebruikt deze en andere historische feiten met verve in Hitlers vrede. Kerr werd vooral beroemd met een reeks sterke misdaadromans die zich afspelen voor, tijdens en na WOII met de cynische rechercheur Bernie Gunther in de hoofdrol. Dit boek valt buiten de reeks en verscheen al in 2005 bij een Amerikaanse uitgeverij. Pas in 2020 volgde postuum de Engelse editie, Kerr stierf in 2018 op 62-jarige leeftijd aan kanker.

Hitlers vrede start met een briljante scène in het Witte Huis waar een kreupele Roosevelt te veel gin drinkt maar nog helder genoeg is om Willard Mayer te vragen om een onderzoek in te stellen naar wat er zich echt in Katyn afgespeeld heeft. Mayer is een filosoof met joodse roots die van de universiteit van Princeton is geplukt en nu werkt voor de Amerikaanse geheime dienst omdat hij goed Duits kent en ooit in Wenen studeerde. Roosevelt wil voor eens en altijd te weten komen wie verantwoordelijk is voor de massamoord, maar vertelt tegelijk ook dat hij niet wil dat dit feit een wig drijft tussen hem en Stalin, want hij heeft de Russische dictator nodig om de nazi's te verslaan.

Daarna volgen hoofdstukken waarin tientallen kopstukken van de nazipartij opdraven. Die vertragen de actie, maar Kerr fileert haarscherp hoe de nazi's zich presenteerden als een monolithisch blok dat eendrachtig achter hun Führer stond, terwijl in werkelijkheid de verdeeldheid in de partij ongemeen groot was. Kerr schetst een ontluisterend beeld van de diverse vijandschappen binnen de NSDAP en van nazileiders die elkaar in diskrediet willen brengen en zelfs openlijk durven te twijfelen aan Hitlers mentale gezondheid. Hij zou volgens een geheim rapport leiden aan syfilis die mogelijk ook zijn brein heeft aangetast.

De spin in het web is Heinrich Himmler, na Hitler de sterkste man binnen de nazipartij. Hij is een complexe figuur die oprecht empathisch kon zijn maar ook zonder verpinken verklaarde dat als de nazi's de oorlog moesten verliezen, ze in ieder geval het 'joodse probleem' hadden aangepakt. Ook smeedt hij plannen voor wanneer Hitler van het toneel verdwijnt, met zichzelf in de hoofdrol. Prachtig beschrijft Kerr de verkillende sfeer in de Wolfsschanze, het goed verscholen bunkercomplex in Polen waar Hitler vaak verbleef. In de laatste honderd bladzijden beschrijft Kerr uur voor uur de gebeurtenissen tijdens de conferentie in Teheran en hoe de Grote Drie, die elkaar voor geen cent vertrouwen, toch tot elkaar veroordeeld zijn omdat ze beseffen dat ze alleen door samen te werken de 'duivel' kunnen verslaan.

Slim spel

Hitlers vrede is een complexe maar secuur geschreven politieke oorlogsthriller waarin Kerr overtuigend laat zien wat er in de achterkamers van de macht wordt bedisseld, hoe vijanden bondgenoten kunnen worden en hoe leugens de waarheid verdoezelen. Kerr speelt een slim spel door Mayer kennis te laten maken met Kim Philby, Guy Burgess en Anthony Blunt, beroemde Engelse dubbelspionnen die voor Rusland werkten en na de oorlog ontmaskerd werden, maar nu nog grote sier maken in de exclusieve Londense clubs. Met Hitlers vrede bewijst Kerr opnieuw dat hij een uitmuntend schrijver was, die wist hoe hij sterke historische verhalen in spannende fictie moest gieten.

Vertaald door Jan Pott, De Boekerij, 496 blz., 22,99€.

Oorspr. titel: 'Hitler's peace'.

Verberg tekst

Vijftien jaar na zijn debuut met de boeken van de ‘Berlin Noir Trilogy’ keert de auteur terug naar zijn onderwerp, en hoe! In de herfst van 1943 krijgt filosofieprofessor Willard Mayer opdracht van de Amerikaanse president een onderzoek in te stellen naar de massamoord op een paar duizend Poolse officieren door de Russen. Dit is slechts de opmaat voor zijn bemoeienis met een ophanden zijnde topconferentie van de Grote Drie - Roosevelt, Churchill en Stalin - in Teheran, die van beslissende invloed kan zijn op het verloop van de Tweede Wereldoorlog. Willard belandt in een wereld van verraad, moord en (contra)spionage en kan de loop van de geschiedenis beïnvloeden. Het geduld van de lezer - aanvankelijk op de proef gesteld door een grote hoeveelheid feiten en theorieën - wordt rijkelijk beloond als de handeling zich naar het Midden-Oosten verplaatst voor een meesterlijke climax. Een bewonderenswaardig inlevingsvermogen in de historische figuren, een fascinerende mengeling van feit en fictie en een groot gevoel voor timing zorgen voor een hoogtepunt in het ‘what if’ thriller-genre. Verberg tekst