Er was eens een jongen die veel van boeken hield. En van de verhalen die zijn grootmoeder hem voorlas, en van de bibliotheek in zijn smalltown in Illinois waar hij een groot deel van zijn kindertijd doorbracht. Hij leerde er alles lezen en waarderen: van Jules Verne en ­Jonathan Swift tot Shakespeare en John Donne. Helaas had zijn favoriete auteur geen plek in de rekken: H.G. Wells en sciencefiction waren geen volwaardige literatuur, zeiden diegenen die het konden weten. Ray Bradbury (1920-2012) zou een leven lang niet luisteren, 'want zij die het beter weten weten dat niet'.

De boekenfanaat raakte gefascineerd door Hollywood en rolschaatste er door de straten, in de hoop op een scenarist of celebrity te botsen. Misschien kon hij iets van hen leren, misschien toonden ze interesse in de sf- en fantasyverhalen die hij dag na dag op papier zette. Soms was het bruin inpakpapier van de slager, want zijn fondsen reikten lang niet zo ver als zijn ambitie.

Ondertussen had de wereld vuur gevat en likten de vlammen aan Bradbury's boeken en idealen. De nazi's verbrandden entartete werken; Stalin vermoordde Ruslands beste dichters. En dichter bij huis viel een atoombom op Nagasaki en joeg McCarthy op kritische stemmen. Toen Bradbury werd ondervraagd na een van zijn nachtelijke wandelingen door Hollywood - 'Wat deed u daar op dat uur?' 'De ene voet voor de andere zetten.' - haakte die ervaring zich vast aan de wereldroerselen.

Bradbury, die geen eigen typemachine bezat, haastte zich naar de plaatselijke bibliotheek waar hij op een gehuurd exemplaar de novelle De brandweerman schreef. Het kostte hem negen dagen a rato van 10 cent per halfuur. Na nog eens negen dagen was de novelle getransformeerd tot Fahrenheit 451. Bradbury was 9 dollar en een paar cent armer, de wereld was een sf-klassieker rijker.

Boekverbranding

De brandweerman heet Guy Montag en hij leeft in een toekomst waar denken en lezen achterhaald is. Het Amerika van Montag is een stad vol brandwerende huizen, gevuld met 'eindeloze zitkamerkijkers' starend naar flatscreens met surround sound. Soaps domineren elk uur van de dag en Montags vrouw Mildred luistert zelfs 's nachts naar muziek via oortjes. Conversatie is om ter leegst, de luchtmetro heeft wandelen overbodig gemaakt en burgers pendelen tussen werk en het home entertainment van de massamedia. Zelfs de dreiging van een oorlog schudt mensen niet uit hun cocon.

En dan is er Montags werk. Als brandweerman blust hij geen branden, hij steekt ze aan. Zijn brandslang spuit giftige kerosine, zijn slachtoffers zijn boeken die mensen vragen doen stellen, die hen ontevreden maken. Die een subcultuur creëren die zich beter voelt dan de zitkamerkijkers. Die kijkers zijn het eens met de beleidsmakers: weg met boeken, verbrand ze. En ­Montag doet het met genoegen, 'als een dirigent die alle symfonieën van het oplaaien en het branden speelde om de flarden van de geschiedenis neer te halen'.

Maar dan komt hij op zijn nachtelijke wandelingen - zijn enige zonde - buurmeisje ­Clarisse tegen. Zij maakt deel uit van een netwerk dat boeken verstopt en leest. In haar ziet hij een andere mogelijkheid van bestaan, 'een zachte honger, die alles aanraakte met een onvermoeibare nieuwsgierigheid'. Als Clarisse verdwijnt komt Montag in opstand en beseft hij dat hij niet terug kan naar zijn gedachteloze leven van vroeger. Hij redt boeken van het vuur en raakt verwikkeld in een machtsspel met zijn overste. Tot alles op het spel staat: zijn huwelijk, zijn leven en het voortbestaan van de wereld zoals hij die tot hiertoe kende.

Spiegel

Wie schrijft die blijft maar in Bradbury's schrikbeeld wordt dat: wie leest die sterft. 'Ik voorspel de toekomst niet, ik wil ze voorkomen', zei hij over zijn beroemdste roman. Of dat gelukt is? Wie verder kijkt dan de vergaste boeken ziet een portret van zijn medemens in deze bladzijden, en het is akelig accuraat.

Fahrenheit 451 is meer 2017 dan 1953, van de XXL tv-muur tot commercials en mp3's, oortjes en pc-banking de klok rond. Van seriële monogamie, hedonisme tot het eindeloos jagen op ervaringen (alles is te koop). Waarom zou je Shakespeare verbranden?

Bradbury zei ook: sf is de kunst van het mogelijke. Goede sciencefiction is een spiegel van en voor zijn eigen tijd, maar staat daar ook boven. Fahrenheit 451 is uitstekende sciencefiction, én het is kunst. Tot spijt van zij die het ooit beter wisten.

Vertaald door Evi Hoste, Lebowski, 189 blz., 19,99 € (e-boek 9,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Fahrenheit 451'.

Verberg tekst

In de totalitaire staat waarin Amerika is veranderd, zijn boeken staatsgevaarlijk: lezen leidt tot onrust en twijfel - onwelkom in een regime dat streeft naar gelijkgeschakelde onderdanen. Vandaar dat een paramilitaire brandweer de laatste subversieve lezers opspoort en hun bezit verbrandt (451 graden Fahrenheit is de temperatuur waarop papier vlam vat).

De plot in het kort: een wankelmoedige boekverbrander, Guy Montag, deserteert, komt in levensgevaar en beleeft toch een soort van happy end. Dat Bradbury's toekomstfantasie een succes werd - sinds 1953 zijn er 10 miljoen exemplaren verkocht - zal niet aan zijn stijl liggen, want die is aan de zwabberige kant. De openingszinnen over de 'koperen spuitkop' met kerosine die boeken 'in vonkende wervelingen' doet opgaan zijn plastisch genoeg, maar er is ook quasi-poëzie over gezichten 'zo helder als sneeuw in het maanlicht' en meisjesogen met 'een soort zachte honger' erin.

Bradbury's kracht zit hem in de grimmigheid waarmee hij een toekomst oproept die anno nu soms merkwaardig bekend voorkomt. Mensen lopen met elektronische 'zeeschelpen' in hun oren, die permanente muzikale verdoving bieden. Woningen hebben drie wanden beslaande tv-schermen (de variant met vier wanden is voor welgestelden) die non-stop hersenloze soaps vertonen. Via 'een speciaal apparaat' spreken acteurs kijkers bij hun naam aan en worden ze interactief in de uitzending gezogen.

Dat 'speciale apparaat' heet in de nieuwe vertaling van Evi Hoste overigens, overeenkomstig het Engelse origineel, een 'pixel-golfcryptofoon'. Zo zijn er meer cruciale verschillen met de oude vertaling. Bij Hoste is Guy Montag gewoon een 'brandweerman'. Dat is jammer, maar overigens is Hoste vaak iets adequater dan Buddingh': ze vertaalt compacter en ritmischer, en is trouwer aan Bradbury's formuleringen.

Toch vertoont ook haar vertaling haken en ogen. Het motto voorin, van Nobelprijswinnaar Juan Ramón Jiménez: 'If they give you ruled paper, write the other way' - dat Buddingh' achterwege laat - is zonder het Engelse origineel onbegrijpelijk: 'Als ze je geregeld papier geven, schrijf er dan tegenin.' Waarom niet gewoon 'gelinieerd'?

***

Uit het Engels vertaald door Evi Hoste. Lebowski; 190 pagina's; € 19,99.

Verberg tekst

Sf-klassieker uit de jaren '60. De televisie heeft het gedrukte woord weggevaagd, boeken worden vernietigd, lezers vervolgd, bibliotheekhouders standrechtelijk geëxecuteerd. Dit gebeurt d.m.v. "brandmannen" die geen water spuiten maar vuur (451 Fahrenheit). De hoofdpersoon is zo'n brandman, die langzamerhand toch in de ban van de wijsheid en schoonheid van het boek geraakt. Uiteindelijk sluit hij zich aan bij de "illegalen" en wordt zelf ook een boek. D.w.z. hij leert een boek uit zijn hoofd en vertelt dat door tot het boek weer gedrukt kan worden. Veel dialogen, boeiend geschreven, geeft een bizarre kijk op een scheefgegroeide toekomstige maatschappij. De verfilming door François Truffaut in 1966 van dit boek is inmiddels klassiek geworden; een herverfilming is gepland voor 2004. Deze filmeditie met een foto van de hoofdrolspelers op de omslag is voorzien van een korte inleiding. Paperback, zeer kleine druk.