Aurelia is 28; ze is geboren op 9 november 1989, de dag dat de Berlijnse Muur viel. Uitgerekend zij krijgt de hoofdrol in een prestigieuze theatervoorstelling over 'de laatste dagen van de Berlijnse Muur, alles wat er gebeurde en ook dat wat had kunnen gebeuren'. Het is experimenteel theater over mensen die geprobeerd hebben om over de Muur te ontsnappen. Joachim, de regisseur, is opgegroeid in de DDR.

De Finse Riikka Pulkkinen (37) heeft een voorliefde voor tragedies. In haar romans behandelt ze steevast zware thema's, dat is in haar nieuwste boek niet anders: De beste van alle mogelijke werelden gaat over de verdwijning van twee kinderen. Aurelia verliest als driejarige haar tweelingzus tijdens een picknick in een Berlijns park. Joachim verliest als negenjarige zijn zus bij het Balatonmeer, enkele maanden voor de val van de Muur.

Via het theaterstuk smokkelt Pulkkinen ook elementen uit de klassieke tragedie haar boek binnen. Over Aurelia wordt gezegd dat ze de catharsis in zich meedraagt, waar ze ook naartoe gaat: 'Hoewel je je pijn met je meedraagt naar het podium, en misschien zelfs bij uitstek daarheen', bedenkt ze, 'zijn je verdriet, zorgen en trauma's gesmolten was waar je [...] wat dan ook mee kunt vormen'.

Voor Joachim is genezing 'in staat zijn alles wat je ooit hebt gevreesd, gehoopt en liefgehad op de bühne [te] zetten'. Om het beter te begrijpen en misschien zelfs te verwerken. En het werkt via Aurelia staart Joachim rechtstreeks 'in de gapende kern van zijn trauma'.

'Alles gaat moeiteloos en in zekere zin onafwendbaar', schrijft Pulkkinen, als in een klassieke tragedie. Door slechts spaarzaam informatie vrij te geven, bereidt ze zorgvuldig de catharsis voor. Vooral in het begin verloopt het verhaal vrij traag, maar dankzij Pulkkinens dramatische kracht en inlevingsvermogen leest De beste van alle mogelijke werelden als een psychologische thriller.

Het einde van de geschiedenis

Net als in haar eerdere romans De grens, Echt waar en De vreemdeling verweeft Pulkkinen geraffineerd verschillende perspectieven en levensverhalen. De getroebleerde Aurelia zoekt haar weg in het leven. Joachim keert terug naar die noodlottige vakantie in 1989, toen hij voor het laatst 'onverbloemd en uitzinnig en volledig van het leven' hield. De moeder van Aurelia vertelt over haar relatie met Theo, de dood van Theo's ouders en zus in een auto-ongeval, hun tijd in Berlijn, de verdwijning van hun dochter, Theo's idealisme.

Door de sfeer en het discours rond 'het einde van de geschiedenis' van begin jaren 90 op te roepen, gaat Pulkkinen verder op het pad dat ze insloeg in haar roman Echt waar. De politiek-maatschappelijke beschouwingen over de controlesamenleving, gemeenschapsvorming en de prijs van de vrijheid maken deze roman nog ambitieuzer dan haar eerste drie.

Schoonheid en gemis

De verhaalstructuur is zelfs zo slim dat ze soms wat gezocht aandoet. De truc met Veronika, het ingebeelde alter ego van tweelingzus Annabella dat Aurelia ook als volwassene nog vergezelt, werkt bijvoorbeeld niet helemaal.

Wel blijft Pulkkinen dapper overeind op het slappe koord tussen pathetiek en poëzie. Dat slappe koord hangt in haar romans boven een afgrond van duisternis en verdriet. Liefde is bij haar een zoektocht naar 'een plekje in een barmhartigere werkelijkheid', maar nabijheid maakt 'intimiteit uiteindelijk onmogelijk', en een mens kan alleen maar falen als ouder. Het is dus onduidelijk of je met liefde kan redden 'wat je door je onvermogen en je onnadenkendheid en eigen pijnen verpest.' Pulkkinens werkelijkheid ligt altijd weer aan scherven. Ze is maar heel zelden ironisch.

Dat alles brengt ze in even krachtige als prachtige beelden, gedachten en zinnen. In een erg ontroerende scène waarin Aurelia, Veronika en Theo de balans van Theo's leven opmaken, merkt Theo op: 'Ik heb zin om te huilen, maar ik weet niet zeker of ik huil van gemis of om deze schoonheid.' Die droevige maar diepmenselijke onduidelijkheid: dat is de essentie van De beste van alle mogelijke werelden.

Vertaald door Annemarie Raas, De Arbeiderspers, 368 blz., 19,99 € (e-boek 11,99 €).

Verberg tekst

Met De grens, de eerste roman van Riikka Pulkkinen (uit 2006, in 2009 vertaald) had ze meteen zo'n succes dat ze op haar 26ste een literaire ster was, en niet alleen in Finland. Verfilmingen, toneelstukken en nieuwe romans volgden. De beste van alle mogelijke werelden is haar vierde.

Opvallend aan haar boeken zijn de grote emotionele geladenheid en de originele beschrijvingen van gevoelens en gedachten, geestig, ondanks de vaak dramatische thematiek. In haar eerste roman verkende ze grenzen: herkenbare situaties in de levens van mensen wier verlangens tot morele dilemma's leidden. Een vrouw die haar man heeft beloofd hem te doden als hij niet toerekeningsvatbaar meer zal zijn; een meisje dat verliefd raakt op een getrouwde leraar en hij op haar.

Wat er met en tussen hen gebeurt ontvouwt Pulkkinen met groot inlevingsvermogen, en niet geheel zonder pathetiek. Haar kracht is vooral haar oog voor de poëzie van het dagelijkse en de moed om zo diep in de psychologie van haar personages te delven dat de oplossingen (je kunt het ook de catharsis van het gecreëerde drama noemen) je uiteindelijk naar een soort nieuwe waarheid voeren.

De beste van alle mogelijke werelden is nog ambitieuzer, misschien nog conceptueler qua thematiek, en opnieuw boordevol. Hierin speelt ook een politieke werkelijkheid een emotionele 'karakterrol': de val van de Berlijnse Muur. De bekende actrice Aurelia (geboren op de grote dag dat de Muur viel) wordt gecast voor een rol in een toneelstuk over de val van de Muur door een regisseur die op die dag zijn oudere zusje van 13 verloor en dat probeert te verwerken. Een gruwelijk verhaal, dat Aurelia angstaanjagend goed blijkt te kunnen vertolken.

Al snel zal duidelijk worden dat ook Aurelia een tragedie met zich meedraagt: de verdwijning van haar tweelingzusje toen ze 3 was, tijdens een picknick in een park in Berlijn. Terwijl zij zich dat bewust wordt, ligt haar vader op sterven - ook dat is een aanzet tot de catharsis die het hele boek lang wordt voorbereid. Vertellen is uitstellen, geen twijfel over mogelijk, steeds meer inzicht, feiten, meer gevoelens, grotere dieptes, en tussentijdse kleine bewustwordingen.

De hoofdstukken hebben een wisselend perspectief: van de moeder van Aurelia die over hun leven van voor en na de verdwijning van hun kind vertelt, over hun tijd in Berlijn, het fanatieke idealisme van haar man en de tragedie die hen uit elkaar dreef, en het verhaal van hun dochter Aurelia zelf, die springerig en hypergevoelig haar jongemeisjesleven leeft, haar verleden onderdrukkend, en die kennelijk niet door heeft dat ze met de imaginaire dubbelganger Victoria die ze voortdurend om zich heen waant, haar verdwenen zusje terugroept.

Pulkkinen schrijft zintuiglijk en bespeelt vele registers moeiteloos. Dit denkt Aurelia als ze voor een auditie probeert te kalmeren: 'Denken aan haar huid heeft haar altijd al gemoedsrust geschonken. De huid is zo kwetsbaar dat er in feite, als je er echt over nadenkt, helemaal geen zelf bestaat. In feite is ieder gevoel een gevoel van de wereld zelf... Ieder mensenhart: een trommel van het leven...'

Herbeleving is de sleutel, lijkt het. Het onmogelijke toneelstuk over de val van de Muur komt tot stand, Aurelia's vader sterft, ze verzoent zich met haar moeder, en dat zusje... enfin. Voor we het hele verhaal kennen, zijn we door duizend ringen van de hel geweest, en weer terug. Het is veel, misschien iets te veel, te bedacht, soms te pathetisch ook - kortom, heel veel te.

Toch is het een intrigerende roman door de intelligentie en de kolossale energie waarmee Pulkkinen deze zoektocht naar het begrip van leven en dood heeft opgeladen.

****

Uit het Fins vertaald door Annemarie Raas. De Arbeiderspers; 368 pagina's; € 19,99.

Verberg tekst

De jonge actrice Aurelia krijgt de hoofdrol in een theaterstuk over de val van de muur in Berlijn. Tijdens het moeizame proces waarin het stuk vorm en inhoud moet krijgen, wordt ze geconfronteerd met een tragedie uit haar jeugd die ze verdrongen heeft. Het trauma van Aurelia wordt weerspiegeld in het verlies dat de regisseur heeft geleden. Het verhaal wordt parallel afgewisseld met het verhaal vanuit het perspectief van Aurelia's moeder en diens leven als jonge vrouw met een liefdesgeschiedenis en een huwelijk vóór en tijdens de val van de muur. Hierdoor wordt de tragedie van een andere kant belicht. Vierde vertaalde boek van belangrijke Finse auteur (1980) die altijd grote thema’s kiest. Hier gaat het vooral om de verwerking van de dood van een naaste en het afbreken van (meest zelfopgetrokken) muren. Mooi, knap geconstrueerde, soms wat uitvoerige roman waarin de kern pas laat aan het licht komt, zowel voor de lezer als voor de personages. Goede vertaling.

Al bij haar debuut in 2006 zette de Finse Riikka Pulkkinen (1980) zich op de kaart als een van de grote talenten van de Finse literatuur en met elke volgende roman heeft ze haar succes alleen maar bestendigd. Pulkkinens interesse geldt de grote levensthema's. Zo ging haar debuut 'De grens' over een man met alzheimer die zijn vrouw vraagt hem te doden als zijn geheugen het helemaal laat afweten. 'Echt waar' onthulde een lang verzwegen familiegeheim en 'Vreemdeling' volgde een ontgoochelde vrouwelijke dominee tijdens haar nieuwe spirituele zoektocht. In haar jongste roman, 'De beste van alle mogelijke werelden', pakt Pulkkinen andermaal een loodzwaar thema aan: de verdwijning van twee jonge kinderen en het immense verdriet daarover.

Ze zwerft er wel een tijdje omheen, eerst. Tergend langzaam komt ze tot de kern van de twee tragische geschiedenissen die centraal staan in dit boek, waarbij de psychologische spanning haast niet te harden is.

Hoofdpersoon is Aurelia, een actrice die geboren is op 9 november 1989, de dag waarop de Berlijnse Muur viel. Uitgerekend zij krijgt de hoofdrol in een prestigieus toneelstuk over 'De laatste dagen van de Berlijnse Muur'. De regisseur is een zekere Joachim, die opgroeide in de DDR, maar als volwassene in Finland terechtkwam. Zijn toneelstuk gaat over een hele reeks mensen die destijds geprobeerd hebben over de Muur te klimmen. Het zijn sterk gedocumenteerde, meeslepende verhalen over mislukking en gefnuikte hoop. De Muur is dan ook niet zomaar een bouwwerk. "Als je over het eerste hek heen weet te komen, wacht er een lastige prikkeldraadversperring. Eenmaal je over het prikkeldraad bent, bevind je je in het dodemansgebied tussen Oost en West. In deze zone heb je wachttorens, nog meer prikkeldraad, gemene honden die hun tanden gebruiken als ze hun buit grijpen, schijnwerpers, een gracht en ten slotte een tweede muur. Dat is de echte Muur, met een gladde bovenkant."

Aurelia kan zich zo volledig vereenzelvigen met de vluchtelingen uit de DDR dat het iets beangstigends heeft. Gaandeweg onthult de schrijfster hoe dat komt. Als driejarige heeft het meisje een trauma opgelopen - de verdwijning van haar tweelingzusje - dat ze nooit heeft verwerkt. Ze is het zusje blijven oproepen in de vorm van een fictief alter ego, iemand die enkel zij en niemand anders kon waarnemen: Veronica. Deze Veronica begeleidt haar ook als volwassene nog, zelfs op het podium. Een magisch gegeven (Veronica zit nu eens pardoes op de zetel, duikt dan weer op in de metro en ligt geregeld in Aurelia's bed) dat soms wat irriteert ook.

Ondertussen vertelt ook de moeder van Aurelia haar verhaal, vanaf haar prille relatie met Theo, de vader van Aurelia, tot aan het vreselijke drama dat het gezin getroffen heeft tijdens een vakantie in Berlijn. Zij noch Theo zijn de verdwijning van hun kind ooit te boven gekomen. Ze hebben ook niet de moed gehad om hun dochter Aurelia aan de tragedie te blijven herinneren, waardoor het meisje haar psychische afwijking steeds verder is blijven koesteren. Dat Aurelia er in de loop van de roman uiteindelijk toch in slaagt haar jeugdtrauma te verwerken, mag een catharsis van formaat heten. Ook Joachim heeft overigens een zus verloren, en ook hij kan dat verlies na afloop min of meer verwerken.

De twee verdwenen meisjes resoneren voortdurend in elkaar, wat het thema des te geloofwaardiger maakt. Al past het ook allemaal net iets te mooi in elkaar. En soms heeft de schrijfster de neiging te veel ongeluk op elkaar te stapelen. Toch blijft het een feit dat Pulkkinen als geen ander de gelukkige momenten in het leven kan weergeven, om even later een tragedie op te roepen die het geluk voor altijd stukmaakt. Zoveel verlies en verdriet maken van 'De beste van alle mogelijke werelden' wel een erg zware roman, waarin weinig ironie te bespeuren valt. Maar dat is een keuze van de schrijfster, die zich het best lijkt te voelen bij ernstige verkenningen van ongemakkelijke thema's.

oordeel

Tergend spannend maar ook loodzwaar.

Vert. Annemarie Raas. De Arbeiderspers; 368 blz. € 19,99.

Verberg tekst