Hij is inwoner en dus bevoorrecht waarnemer sinds 1978, en daarom is elke Italië-expeditie van Tim Parks bijna een feest. Nu treedt hij, samen met zijn partner Eleonora, in de sporen van onafhankelijkheidsstrijder Giuseppe Garibaldi. Die leidde in de 19de eeuw een guerrillaoorlog voor een verenigd Italië. Niet zijn zegetocht doet Parks over, wel Garibaldi's aftocht na een mislukte opstand in 1849, een 'slopende mars van zeshonderdveertig kilometer', van Rome richting Ravenna. Parks mengt in Het heldenpad zijn Garibaldi-obsessie met observaties over het hedendaagse Italië, al ontkomt hij niet aan enige babbelzucht.

Tim Parks, Het heldenpad, De Arbeiderspers, 456 p., 26,99 euro. Vertaling Corine Kisling.

 

Er zijn weinig plekken in Italië die geen straat, brug of plein naar Giuseppe Garibaldi (1807-1882) genoemd hebben. De man heeft in zijn land een status zoals Charles de Gaulle in Frankrijk: een begrip, maar waar stond hij nu ook weer voor? Het wemelt in Italië van de gedenkplaten die trots ' Garibaldi was here' uitstralen. Dat ontdekken de Britse schrijver Tim Parks (66) en zijn Italiaanse partner Eleonora, wanneer ze in juli en augustus 2019 door de Apennijnen stappen in het spoor van 'de Generaal', zijn Zuid-Amerikaanse vrouw Anita en zijn troep van zo'n 4.000 vrijwilligers. Van Rome naar de Adriatische Zee bij Rimini. Door een grillig parcours van 640 kilometer te volgen konden ze in de zomer van 1849 tegenstanders Oostenrijk en Frankrijk misleiden.

Voor de meesten is de recente Italiaanse geschiedenis geen parate kennis. De namen van de patriotten Garibaldi, Mazzini, Cavour en Vittorio Emanuele horen bij de eenmaking in 1861 van het land dat verdeeld was onder de paus, lokale potentaten en buitenlandse mogendheden. Garibaldi speelde een centrale rol in de zogenaamde Risorgimento; hij voerde jarenlang militaire acties uit die hebben geleid tot een verenigd Italië. Hij werd een romantische held, een icoon van de bevrijding.

De trekking van Parks is gedeeltelijk improvisatie, want de tocht van de vrijheidsstrijder is nooit gereconstrueerd, laat staan bewegwijzerd. Parks moet zijn informatie uit de boeken vooral onderweg aanvullen.

Parks en partner slaan een brug tussen 1849 en 2019. Het Italië van vandaag dringt zich sowieso op aan de wereld van toen. Dat tilt dit verslag boven het spannende geschiedenisboek. Parks heeft in Italië daarbij een unieke positie als insider en buitenstaander. Zijn Britse zin voor humor, bijvoorbeeld, is intact.

Parks verweeft handig de beslommeringen van de hedendaagse wandelaar met het relaas van de ontberingen en triomfen van de Garibaldini: kwaaltjes en ongemakken, paden die opgeslokt zijn door snelwegen, apps die niet altijd deugen en halsbrekende toestanden, maar ook prachtige uitzichten en andere revelaties. Elke avond een B&B vinden is geen sinecure; voor Garibaldi was een plek voor het grote tentenkamp vaak een zorg. Sommigen houden de passanten voor gek, anderen willen meteen meelopen, om te ontsnappen aan de sleur. Toen, en zeker nu.

Vaak kruisen de paden van de geschiedenis elkaar: naast Garibaldi lopen Napoleon, de nazi's en de fascisten en de Romeinen je hier voor de voeten. In Het heldenpad zitten bovendien verwijzingen naar Brexit en Greta Thunberg, maar gelukkig is er nog geen corona.

'Het soort man met bruine ogen waarvan iedereen denkt dat ze blauw zijn.' Zo beschrijft Parks ergens Garibaldi. Intrigerend, maar om de held te doorgronden volstaat dit alles niet. Al bij al is dit niet Parks' beste Italië-boek; onze afstand tot Garibaldi blijft groot. Maar dan nog is een Parks memorabel. En praktisch. Over lasagne, bijvoorbeeld, leert hij ons: 'Zolang je niet in Bologna of Napels bent, moet je geen restaurant kiezen dat prominent reclame maakt voor lasagne'.

TIM PARKS, Het heldenpad. Vertaald door Corine Kisling, De Arbeiderspers, 454 blz., 26,99 € (e-boek 14,99 €). Oorspronkelijke titel: 'The hero's way'.

Verberg tekst

Giuseppe Garibaldi was een onnozelaar, een naïeveling, een vechtjas die zich liet leiden door zijn emoties. Ja, natuurlijk was hij belangrijk voor de eenwording van Italië in 1861 - het schiereiland bestond tot dat moment uit een lappendeken van kleine staatjes. Niet voor niets is in elke stad en elk dorp wel een straat of plein naar hem vernoemd.

Maar dat hij met zijn duizend roodhemden Sicilië, Calabrië en Napels wist te veroveren, was meer geluk dan wijsheid. Het ingenomen gebied droeg hij over aan Victor Emanuel II, die de eerste koning van het verenigde Italië werd. Garibaldi was vooral een handig instrument voor de échte makers van de eenwording. De juiste man op het juiste moment.

Althans, dat is het zuinige oordeel van veel historici. De Britse schrijver Tim Parks (1954) kan weinig sympathie opbrengen voor de 'vriendelijke neerbuigendheid' van deze 'wijze wetenschappers'. Garibaldi mag dan wel vaak gemanipuleerd zijn, onnozel was hij niet, schrijft Parks in Het heldenpad, zijn nieuwe boek. 'Hij was slim, goedgeorganiseerd, creatief. En hij mag dan geluk hebben gehad, wat hij ook toegaf, maar daar had hij voor gewerkt.'

Misschien wel het belangrijkste is dat Garibaldi bereid was zijn eigen (republikeinse) idealen opzij te zetten en zo nodig te sterven voor een hoger doel: eenheid ten koste van alles. En hij kreeg duizenden anderen zover om hetzelfde te doen. Zij slaagden in hun missie en Garibaldi kon het ook nog navertellen. Als dat geen held is!

Parks woont al veertig jaar in Italië en schreef romans (De kunst van het moorden, Italian Life) en non-fictie (Italiaanse manieren, Italië op het spoor) over het land. In Het heldenpad treedt Parks in de voetsporen van zijn geliefde Garibaldi. Niet op de triomftocht in 1860, maar op zijn vlucht uit Rome, elf jaar eerder. Na een belegering van twee maanden hadden de Fransen de stad ingenomen. Garibaldi, die bevelhebber was aan Romeinse zijde, vluchtte met zijn zwangere vrouw Anita en vierduizend vrijwilligers naar het noorden. Een maand later bereikte hij Ravenna, na een tocht van 640 kilometer.

Parks verdiept zich in biografieën, verslagen van reisgenoten, de spaarzame notities van Garibaldi zelf. Met zijn partner Eleonora wandelt hij in juli 2019, bijna precies 170 jaar na Garibaldi, vanaf het Piazza San Giovanni in Laterano de stad uit.

Waren de garibaldini vrijwel meteen in de groene heuvels, Parks en zijn vriendin lopen eerst een dag langs autowegen, door lelijke buitenwijken en industriegebied. De hitte en de smog zijn moordend, de wandelapp blijkt niet zo betrouwbaar als gehoopt. Garibaldi is nergens te bekennen. 'Er valt hier niets te voelen, tenzij hoe dwaas het was te denken dat er iets te voelen zou zijn', schrijft Parks.

Het is heus boeiend om te lezen over de perikelen op hun tocht. En Parks heeft een scherp oog voor zijn omgeving; de wind verandert een oleanderhaag in een 'paniekerige huivering van wit en roze'. Maar na de zoveelste zware klim, het zoveelste welverdiende terrasje, de zoveelste verbaasde gastvrouw ('Jullie gaan toch niet lopen in die hitte?') is de spanning er wel af.

De historische ervaring, waar het Parks vooral om te doen lijkt te zijn, blijft ook ver buiten Rome een zeldzaamheid. Steeds weer schuiven de lagen van de geschiedenis over elkaar. Een gedenkplaat voor Anita blijkt aangebracht door het fascistische regime, dat de herinnering aan de patriottische helden inzette voor eigen doelen. Elk willekeurig fresco in elke willekeurige kerk doet Parks aan Garibaldi denken, ook als die daar niets mee te maken heeft; voor andere verhalen is op deze reis geen ruimte in zijn hoofd.

De historische passages weeft de schrijver soepel door zijn eigen verhaal, al zijn de overgangen soms wat knullig ('wat zou Garibaldi gefotografeerd hebben, vraag ik me af'). Levendig beschrijft hij de ontberingen, de naderende vijand, Garibaldi's gewiekste tactieken.

Parks citeert rijkelijk uit zijn bronnen, die elkaar dikwijls tegenspreken. Het is verleidelijk, realiseert hij zich, om de gunstigste lezing te kiezen, die het beeld van zijn held intact laat: 'Misschien zijn de meest leerzame momenten voor elke schrijver van non-fictie de momenten waarop je een sterke weerzin voelt jegens het materiaal dat je hebt gevonden.'

Die vaststelling levert boeiende passages op, waarin Parks laat zien hoe hij worstelt met de feiten. Ontkenning is altijd aantrekkelijk, schrijft hij na een pijnlijke episode in Toscane. Garibaldi had verwacht dat de inwoners van Arezzo wel aan zijn kant zouden staan. Niet dus. 'Hij was slecht geïnformeerd. Hij had gegokt en verloren', geeft de schrijver toe. Meteen volgt de relativering: 'Anderzijds ligt er voor iedereen met ambitie en optimisme teleurstelling op de loer. De Generaal was eraan gewend.'

Is Parks zijn hoofdpersoon al te gunstig gezind? Misschien. Eén ding is zeker: Garibaldi is zijn aantrekkingskracht nog steeds niet verloren.

***

Uit het Engels vertaald door Corine Kisling. De Arbeiderspers; 456 pagina's; € 26,99.

Verberg tekst

★★½

In een reisverhaal is de reiziger belangrijker dan de reis. Tim Parks geniet bekendheid door zijn uitgebreide oeuvre, waarin hij vaak Italië portretteert, zoals in zijn treinreisverhaal van Milaan tot Palermo - Italië is sinds 1978 zijn tweede vaderland. Nu stapt hij in de voetsporen van de beroemde Italiaanse onafhankelijkheidsstrijder Giuseppe Garibaldi van Rome naar Ravenna.

Hij deed grondig onderzoek en maakte de originele keuze om de Italiaanse generaal te volgen op zijn vlucht na een mislukte opstand in 1849, in plaats van zijn triomftocht een decennium later. Toch loopt Parks de held voor de voeten.

Terwijl hij de afmattende tocht van de aanvoerder en zijn getrouwen met toenmalige getuigenissen tot leven wekt, blijft de beschrijving van zijn eigen expeditie onder de verwachtingen. Zijn politieke en filosofische bespiegelingen - 'We zijn sterker dan we denken' - breken geen potten en soms zeurt hij gewoon over pubers die te luide muziek afspelen of een ober die zijn muffin niet wil opwarmen.

Hoewel de fitte bejaarde tot in het belachelijke bruggetjes probeert te slaan tussen Garibaldi en zichzelf, blijkt de kloof toch onoverbrugbaar. Tim Parks had de omweg via het heden achterwege kunnen laten om het verleden te beschrijven. 

Verberg tekst

De Engelse schrijver en hoogleraar literatuur Tim Parks (1954) woont en werkt al sinds de jaren ’80 in Italië. Hij heeft meerdere boeken over de Italiaanse cultuur op zijn naam staan. Voor dit boek reisde hij in de voetsporen van de Italiaanse vrijheidsstrijder Garibaldi. Tot 1861 werd Italië overheerst door diverse buitenlandse mogendheden (Fransen, Oostenrijkers en Spanjaarden). Garibaldi was een van de belangrijkste nationalisten die streed voor een verenigde eigen staat. In 1849 vluchtte hij met 4000 aanhangers weg uit Rome en marcheerde in een maand tijd 640 km naar Ravenna. Deze tocht loopt Parks met zijn vriendin na, in de verzengend hete zomer van 2019. Parks is begenadigd verteller in de beste Angelsaksische traditie. Niet alleen trekt hij paralellen tussen de ontberingen van de historische mars en zijn eigen ervaringen, maar hij registreert ook de veranderingen die het land heeft doorgemaakt, zoals de leegloop van het platteland en de verdwijnende infrastructuur voor wandelaars. Met overzichtskaartje. Verberg tekst

 

Het was een gedrang van jewelste toen op 2 juli 1849 de charismatische Italiaanse vrijheidsstrijder Giuseppe Garibaldi te paard het Sint-Pietersplein opreed en de menigte toesprak: "Het geluk dat ons vandaag heeft verlaten zal ons morgen toelachen. Ik vertrek uit Rome. Iedereen die wil blijven vechten tegen een vreemde mogendheid zou met mij moeten meegaan. Ik heb geen soldij te bieden, geen onderdak, geen voedsel. Ik bied honger, dorst, zware marsen."

Garibaldi wilde het verdeelde Italië bevrijden van Franse en Oostenrijkse troepen en de lappendeken aan stadstaatjes, hertogdommen en koninkrijken verenigen. Pas in 1861 slaagde die missie met het uitroepen van de Italiaanse staat. Twaalf jaar eerder moest Garibaldi nog zijn meerdere erkennen in de buitenlandse overheersers. Daar pal voor de Sint-Pieter vroeg hij zijn aanhangers om samen met hem de Eeuwige Stad halsoverkop te ontvluchten. "Laat eenieder die zijn land liefheeft mij volgen."

De Britse schrijver Tim Parks is al bijna een halve eeuw door de bebaarde bevelhebber gefascineerd en geeft gehoor aan zijn oproep. Parks: "We zijn honderdzeventig jaar te laat voor de afspraak, maar dat is precies wat Eleonora en ik doen: hem volgen". Met zijn vriendin wandelt Parks de vijfduizend Garibaldini achterna, die Lazio, Umbrië en Toscane doorkruisten op zoek naar een plek vanwaar ze hun revolutie konden voortzetten. Een maand later, na 640 kilometer, eindigden ze in Ravenna. In Het heldenpad verweeft Parks zijn eigen expeditie met die van Garibaldi en zijn mannen.

Het is niet het eerste boek waarin Parks door de Laars reist. In Italië op het spoor treinde hij kriskras over het schiereiland. Een seizoen met Hellas Verona is het verslag van het jaar waarin de auteur zijn favoriete voetbalclub schaduwde. En in Italiaanse buren en Italiaanse opvoeding cirkelt hij rondom de vraag hoe je dat doet: Italiaan worden.

Vooropgesteld, Het heldenpad is zeker geen slecht boek. Maar ook niet het beste uit genoemd rijtje. Dat komt omdat het beperkter van opzet is. Het is een prestatie van formaat, dag aan dag 25 tot 30 (of meer!) kilometer over heuvels en door dalen beulen. Maar thema's als de verzengende hitte, de wolkbreuken en zeurende blaren gaan op den duur wat vervelen. Dat geldt ook voor de flauwe parallellen die Parks trekt. Wanneer hij het heeft over kinnesinne onder Garibaldi's strijders - geruzie over bevorderingen, frustraties over het ongewisse avontuur - krijgen ook hij en Eleonora heibel. En als Eleonora last heeft van een voetblessure maakt hij de vergelijking met Garibaldi's hoogzwangere geliefde Anita, die net zomin als Eleonora wilde opgeven.

Beter op dreef is Parks als hij laat zien hoe Italië is veranderd. Een stad als Terni, eindstation van dag zes van de mars, werd destijds beschouwd als een parel. Tegenwoordig is het het Manchester van Italië. En levendige dorpjes van weleer zijn nu doods. De twee wandelaars overnachten in tot B&B's omgetoverde appartementen van overleden bejaarden. Hun kinderen krijgen de woning niet verkocht, want met de senioren zijn ook de dorpjes gestorven.

In de steden is het juist drukker dan ooit. Voetpaden ontbreken, zodat langsdenderende vrachtwagens meer gevaar vormen dan de Oostenrijkse en Franse legers die Garibaldi achternazaten. Het leidt tot een ironische conclusie. Parks: "We lopen door de politieke realiteit waarnaar zoveel patriotten smachtten: een vrij, eengemaakt Italië. Er zijn geen grenzen meer om over te steken. We hoeven geen papieren te laten zien aan vreemde soldaten. Maar de vrijheid om te lopen, of veilig te wandelen, bestaat niet meer."

Tim Parks , Het heldenpad. Te voet met Garibaldi van Rome naar Ravenna.

 

Vert. Corine Kisling Arbeiderspers; 453 blz. € 26,99.

Verberg tekst