Met De betovering van lijsten heeft de firma Umberto Eco in iets meer dan vijf jaar tijd haar derde kijkboek afgeleverd dat niet zal misstaan op de gemiddelde salontafel. Na de in 2004 verschenen Geschiedenis van de schoonheid en het drie jaar later gepubliceerde complement over de lelijkheid neemt Eco de lezer opnieuw mee op een wandeling langs het beste wat de westerse kunst- en literatuurgeschiedenis te bieden heeft. Het nieuwe boek is het resultaat van een tentoonstelling waarin Eco eind 2009 op uitnodiging van het Parijse Louvre zijn overtuiging uitwerkte dat het maken van lijstjes aan de basis ligt van onze cultuur. Cultuur draait in wezen om de ordening van een chaotische en onoverzichtelijke werkelijkheid, stelt Eco, en lijstjes zijn een herkenbaar product van onze drang en noodzaak tot het creëren van orde. Of het nu gaat om eenvoudige dan wel om complexere vormen van opsommingen (van gewone catalogi tot woordenboeken, encyclopedieën, 'Kunstkammern' en musea), lijstjes zijn volgens Eco iconen van wat cultuur tot cultuur maakt. Ze leggen vast wat bewaard en onthouden moet worden en ze stellen ons op die manier in staat een onderscheid te maken tussen wat we essentieel vinden en wat we mogen vergeten.
In het Italiaanse origineel heeft Eco het niet zozeer over de betovering van lijsten, maar wel over de 'duizeling' ('vertigine') die met het maken ervan gepaard gaat. Voor alle duidelijkheid: het zijn niet de lijsten zelf die volgens hem duizelingwekkend zijn, maar de werkelijkheid die aan de lijst voorafgaat. Daar zit ook de paradox van sommige van de lijsten die Eco in zijn boek analyseert: aan de ene kant pretendeert de opsomming die de lijst aanbiedt zo volledig mogelijk te zijn, maar aan de andere kant vereist het genre een ordening en dus ook een selectie. Twee van de moederlijsten die Eco aan het begin van zijn boek weergeeft, vatten die paradox meteen goed samen: enerzijds is er de schijnbaar oneindige catalogus van goden die Hesiodus aan het begin van de Theogonie opnoemt, en anderzijds de opsomming die Homerus in het tweede boek van de Ilias geeft van de immense scheepsvloot waarmee de Grieken Troje gaan belegeren. In beide gevallen gaat het om lijsten die eindigheid paren aan de illusie van het oneindige. (Lijsten hoeven vanzelfsprekend niet altijd ellenlang te zijn om de grootse wijdheid van een groep fenomenen uit de werkelijkheid ten volle aan de orde te stellen: denken we maar aan de zeven hoofdzonden of de tien geboden, twee van de bekendste lijstjes uit de geschiedenis van de westerse cultuur, waarover Eco het hier nauwelijks heeft.)
Eco's boek neemt uiteindelijk ook de vorm van een lijst aan. Op het einde van de rit biedt De betovering van lijsten de lezer een selectie van teksten waarmee we ons een concreet beeld kunnen vormen van het fraaiste dat de westerse literatuur de voorbije millennia heeft opgeleverd: na de al vermelde passage van Homerus volgen fragmenten uit het werk van onder meer Vergilius, Dante, Cervantes, Shakespeare, Borges, Proust, Calvino en Joyce. Allen hebben deze auteurs meegebouwd aan de bijzondere esthetiek van de lijst, die Eco in dit mooi vormgegeven boek als het grondpatroon van onze cultuurproductie identificeert. De mens is een wezen dat lijstjes maakt, of die mens nu kunstenaar is dan wel een wezen dat alledaagsere besognes heeft (het boodschappenlijstje, juist). De tekstfragmenten die Eco heeft geselecteerd en spaarzaam maar doeltreffend becommentarieert, staan in dit boek zij aan zij met treffende beelden en schilderijen die de 'vertigine della lista' op een andere manier zichtbaar maken. De veelzeggendste illustratie van de duizelingwekkende betovering waarover Eco het in dit boek heeft, lijkt me Bosch' Tuin der lusten te zijn: een naar vorm en inhoud eindig beeld waaraan nochtans geen einde lijkt te komen. [Jürgen Pieters] Verberg tekst

Evenals zijn voorgaande non-fictieboeken 'De geschiedenis van de schoonheid' en 'De geschiedenis van de lelijkheid'* is ook dit boek van bestsellerauteur Umberto Eco (1932-2016) mooi en rijk geïllustreerd uitgegeven. Het omvat een bloemlezing van opsommingen en lijsten in de westerse beeldende kunst en literatuur. Een lawine van schilderijen, sculpturen en literaire citaten stort Eco over ons uit, gerangschikt in thematische hoofdstukken (De visuele opsomming, Lijsten van plekken, Het curiositeitenkabinet, De chaotische opsomming…etc.), voorzien van commentaar in kleine essays. De literaire voorbeelden strekken van Aristotoles, Dante, Homerus, Rimbaud tot Süskind en die uit de kunstgeschiedenis van Altendorfer, Bosch, Ensor tot Warhol. Gelukkig trekt alleskenner Eco ook een register open aan onbekende werken. Het boek - dat besluit met een index en bibliografie - leest gesmeerd en is geschikt voor een breed publiek dat over enige culturele bagage beschikt. Een bladerboek dus, met fijne plaatjes en praatjes voor een regenachtige zondagmiddag. Verberg tekst